اعتبار امر مختومه و سقوط دعوا

اعتبار امر مختومه و سقوط دعوا

معنای اعتبار امر مختومه و سقوط دعوا

در یک دعوی ، جریان دادرسی باید بگونه ای ضابطه مند پیش رود . همچنین باید تمام مراحل دادرسی و نیز برخورداری اصحاب دعوا از شرایط اطمینان بخش قضایی مسیر درستی را طی کنند. در انتها نیز باید با حکم قاطع قاضی ، جریان دعوا پایان پذیرد.

قانون‌گذار سعی کرده‌ به وسایل مختلف امکان اشتباه قضایی را از بین بردارد. برای هر مرحله امکانات زیادی در اختیار اصحاب دعوا گذاشته‌ شده تا بتوانند تمام دلایل خود را مطرح سازند.

مطلب مفید | اعتراض به قرار منع تعقیب

در قانون پیش‌بینی‌هایی شده تا از راه‌های فرعی هم امکان رسیدگی مجدد فراهم شود. حقیقت آن است که یک دعوا باید چنان مورد رسیدگی قرار گیرد که در یک نقطه ، موضوع پایان پذیرد و امر مختوم شود و راهی برای رسیدگی مجدد نباشد.

اما بعضا ممکن است که طرفین ، بعد از صدور رای قطعی دادگاه و پس از استفاده از راه های اعتراضی که در قوانین مختلف، نظیر آئین دادرسی مدنی یا کیفری ، پیش بینی شده است ، بخواهند راجع به یک امر قضاوت شده و مختومه ، طرح دعوای مجدد نمایند. طرح دعوا راجع به امر قضاوت شده در دعاوی حقوقی و کیفری شرایط مخصوص به خود را دارد و به آسانی ممکن نیست.

بنابراین اگر همان دعوایی که قبلاً مورد رسیدگی قرار گرفته و حکم برای آن صادره شده ، با شکایت جدیدی مواجه شد، باید با اتکاء به اعتبار امر مختومه رسیدگی را متوقف ساخت و سقوط دعوا را اعلام نمود.

مطلب مفید | انواع قرارهای دادسرا

ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی، اعتبار امر مختومه یا اعتبار امر قضاوت شده را از جمله موارد اعتراض به شکایت دانسته است. جالب است بدانید که در هر دو گروه دعاوی حقوقی و کیفری، اعتبار امر مختومه یا همان اعتبار امر قضاوت شده وجود دارد.

در چه صورت اعتبار امر مختومه و سقوط دعوا لازم الاجرا میشود؟

برابر قانون ، تصمیمات محاکم قضایی باید محترم شمرده شود. بر این اساس اگر فردی قبلاً در معرض اتهام قرار گرفته ، دلایل علیه او جمع آوری شده ، مراحل تحقیق و رسیدگی و صدور حکم طی گردیده ، و در نهایت حکم قطعی در مورد او صادر شده مثلاً حکم برائت در مورد او صادر شده است ، نمی‌توان به لحاظ همان اتهام ، دوباره او را تحت تعقیب قضایی قرار داد.

حال اگر دانسته یا ندانسته چنین تعقیب مجددی صورت گرفت با استناد به اعتبار امر مختومه باید قرار موقوفی تعقیب صادر و دعوای عمومی تکراری را ساقط نمود.

شرایط امر مختوم

در برخی موارد تشخیص اینکه آیا با امر مختوم کیفری مواجهیم یا خیر آسان نیست. در این مورد باید در مورد سه موضوع به شرایط اطمینان بخش برسیم تا در نتیجه آن بر اعتبار امر مختومه صحه بگذاریم.

مطلب مفید | ابلاغیه ، اخطاریه و احضاریه دادگاه

الف) وحدت اصحاب دعوا

منظور از وحدت اصحاب دعوا برای اثبات اعتبار امر مختومه آن است که به این اطمینان برسیم که دعوای مطرح شده ، سابقاً بین همان اشخاص یا اشخاصی که اصحاب دعوا ، قائم مقام آنها هستند مطرح شده باشد. در این مورد ، اینکه چه کسی یا چه مرجعی عامل طرح دعوا بوده ، تاثیری بر حصول امر مختوم ندارد . زیرا ممکن است در بار اول ، دعوا را دادسرا علیه متهم اقامه کرده باشد. حال برای دومین بار شاکی به طرح شکایت علیه وی اقدام کند. در هر صورت ، استناد به امر مختوم کیفری مجاز است. لذا عامل طرح دعوا تاثری بر اعتبار امر مختوم ندارد.

ب) وحدت موضوع

بدان معنا است که یک شخص واحد را نمی‌توان به اتهام ارتکاب یک جرم ، دو بار تحت تعقیب کیفری قرار داد. یعنی در جریان رسیدگی اخیر معلوم شود عمل موضوع تعقیب کیفری ، همان عملی باشد که در رسیدگی سابق مطرح بوده است.

 پ) وحدت سبب

در قالب یک مثال میتوان گفت وحدت سبب ، بدین معنا است که اگر فردی به اتهام کلاهبرداری که یک جرم کیفری است تحت تعقیب قرار گرفته و حکم علیه وی صادر شده ، نمیتوان به همان دلیل دوباره مورد تعقیب قرار دادو اما اگر ارتکاب جرم وی بگونه ای است که امکان تعقیب وی بدلیل حقوقی نیز میسر باشد در اینجا اعتبار امر مختومه  معنا پیدا نمیکند و ممکن است با ذکر دلایل منطقی و مستدل بتوان وی را دوباره با طرح دعوای حقوقی با اتهامات جدید مواجه ساخت.

اگر در یک دعوای حقوقی ، عمل مرتکب موجب خسارت مالی بزه دیده ده و به همین جهت دعوای حقوقی نسبت به آن منجر به صدور حکم قطعی علیه مرتکب گردیده باشد، این رسیدگی مانع رسیدگی مرجع کیفری به این عمل مرتکب که ممکن است با یکی از عنواین جزایی منطبق باشد نخواهد بود.

بنابراین اعتبار امر مختومه در مورد دعاوی حقوقی و کیفری جداگانه ملاک عمل قرار خواهد گرفت.

آثار اعتبار امر قضاوت شده در طرح مجدد دعاوی

به استناد بند ۶ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی ، یکی از موانع رسیدگی به یک شکایت ، اعتبار امر مختومه است.

بدین معنا که طرح مجدد دعوا ، چه با دادخواست حقوقی در مراجع حقوقی و چه شکایت کیفری در مراجع کیفری ، بعد از صدور حکم قطعی ، در همان مراجع ، ممنوع می باشد.

از این رو، چنانچه فردی اعتراضی نسبت به حکم صادره داشته باشد، می‌بایست به روش قانونی و در زمان‌های تعیین شده به اعتراض نسبت به حکم صادر شده اقدام نماید. پس ، اثر قاعده اعتبار امر مختومه این می‌باشد که قاضی دوباره وارد رسیدگی ماهوی نشده و با صدور قرار رد دعوا ، به آن پایان می‌بخشد.

دعاوی حقوقی و اعتباردعوای قضاوت شده

ممکن است در دعاوی حقوقی ، دادگاه اقدام به صدور رای نماید. در این صورت دیگر امکان طرح دعوا نسبت به آن وجود ندارد. مثلا فرض کنید زوج بدلیل عدم تمکین زوجه دادخواست طلاق را مطرح کند. اما دادگاه دلایل او را نپذیرد . لذا دعوا رد میشود. در این صورت امکان اینکه دوباره همان دعوا بدون ذکر دلایل جدید مطرح شود بنابه اعتبار امر مختومه وجود ندارد.

مطلب مفید | تجدید نظر خواهی از احکام دادگاه

دعاوی کیفری و اعتبار دعوای قضاوت شده

ممکن است در دعاوی کیفری ، دادگاه کیفری اقدام به صدور رای نماید . و رای در دادگاه تجدید نظر هم قطعی شود . مستند به اعتبار امر مختوم نمیتوان مجددا آن دعوا را در دادگاه کیفری به عنوان دعوایی جدید مطرح نمود.

مطلب مفید | فرجام خواهی از احکام دادگاه

اعتبار امر مختومه در قرار منع تعقیب

هر گاه دلایل انتساب جرم به متهم در دعوای کیفری کافی نباشد، قرار منع تعقیب صادر می گردد. اگر اعتراض در مهلت مقرر انجام پذیرد و قرار قطعی شود، نمی توان برای بار دوم به استناد اعتبار امر مختومه متهم را به همان اتهام تعقیب نمود.

اما چنانچه دلایل جدید کشف شود فقط برای یک بار دیگر امکان تعقیب وجود دارد. البته باید این موضوع با درخواست دادستان و اجازه دادگاه امکان پذیر است.

مطلب مفید | سند عادی و رسمی