انحصار وراثت وصیت نامه و ارث ، ارث از مادر ، ارث فرزند از مادر ، ارث مادر از فرزند ، ارث شوهر از زن

انحصار وراثت وصیت نامه و ارث چیست؟ بسیاری از افراد در باره ارث از مادر ، ارث از فرزند ، ارث شوهر از زن و …. می خواهند بیشتر بدانند. ما در اینجا قصد داریم کمی در این باره بحث نماییم.

قطعاً بسیاری از افراد درباره انحصار وراثت زیاد شنیده اند. اما ممکن است تعریف دقیقی از آن نداشته باشند. اموال هر فردی در صورت فوت به ورثه وی خواهد رسید. البته مشروط بر آنکه مرگ با توجه به اسناد مربوطه به صورت حقیقی باشد.

مطلب مفید | وکیل انحصار وراثت

بطور معمول وقتی شخص فوت می کند احتمالاً ورثه ای دارد. این ورثه از متوفی سهم و ارث خواهند برد. همانطور که گفته شد مرگ باید واقعی و یا به روال معمول باشد. بدین معنا که ثابت شود فرد فوت کرده و فوت وی نیز به روال معمول بوده است. به عنوان مثال اگر شخصی غایب باشد. یا اینکه مفقودالاثر بوده و هنوز مرگ او تایید نشده به هیچ عنوان اموالش تقسیم نمی شود. مگر اینکه با گذشت زمان دادگاه تشخیص دهد این فرد دیگر زنده نیست.

در اصل، انحصار وراثت برای این است که تکلیف هر نوع مال متوفی بعد از فوت مشخص شود. معمولاً برای رسیدگی به این موارد از مراجع قانونی استعلام می شود. در بسیاری از موارد با رعایت قوانین مربوطه برای انحصار وراثت نیاز به صدور رای و گواهی انحصار وراثت  خواهد بود. این گواهی توسط شورای حل اختلاف صادر می شود.

وصیت نامه چیست؟

بسیاری از افراد پیش از مرگ، اموالشان را بین وراث تقسیم می کنند. بدین صورت که اموال خود را طی سیاهه ای بر روی کاغذ می آورند. البته برخی افراد اصلاً فرصت نوشتن وصیت نامه را پیدا نمی کنند. در هر حال بعد از مرگ، از طریق انحصار وراثت به شکل قانونی اموال فرد متوفی تقسیم می شود.

در کشور ما نگارش وصیت نامه دارای سابقه است. رویه و عرف اینگونه بوده که پدران قبل از فوت، تکلیف اموال و دارایی های خود را طی سیاهه ای روشن می کردند. و هر بخش از اموال خود را به یکی از ورثه می دادند.  قوانین ما درباره وصیت نامه مقرراتی را وضع نموده است. این قوانین منطبق با فقه و شریعت است. در اسلام، نوشتن وصیت نامه امری مهم و حتی پسندیده عنوان شده است. بنابراین هر فردی می تواند در صورت داشتن اموال، در هر زمانی وصیت نامه خود را تنظیم کند.

  ارکان وصیت نامه

هر وصیت نامه دارای سه رکن اصلی است. اولین رکن موصی است. موصی همان کسی است که قصد وصیت دارد. دومین رکن، موصی له است. یعنی کسی که برای او و یا به نفع او وصیت می شود. رکن سوم موصی به است. که همان اموال و موضوعاتی است که در مورد آن وصیت می شود.

وصیت نامه عهدی و وصیت نامه تملیکی

تنظیم یک وصیت نامه قطعاً دارای مزایایی است که هر نوع وصیت را در بر می گیرد. وصیت می تواند عهدی باشد. که متضمن عهد و پیمانی است که بر عهده متوفی بوده و هنوز انجام نگرفته و یا کاملاً ادا نشده باشد. مثلاً ممکن است بدهی داشته باشد. یا کاری را باید انجام میداده و نتوانسته انجام دهد. این موارد را ممکن است در وصیت نامه خود آورده باشد. در این صورت بر فرزندان و ورثه او واجب است که این مسئولیت را پذیرفته و به وصیت نامه فرد متوفی عمل کنند.

همچنین وصیت نامه می تواند تملیکی یا مالکانه باشد. معمولاً وراث از وصیت نامه نوع تملیکی استفاده می کنند تا به شکل قانونی تکلیف دارایی و اموال منقول و غیر منقول فرد فوت شده تعیین می شود.

برابر قانون در یک وصیت نامه فرد فقط می تواند در مورد یک سوم اموالش وصیت نموده و آن را به هر کسی ببخشد. ورثه نیز موظف به رعایت این بخش از وصیت نامه هستند.

وصیت نامه عهدی و تملیکی

باید بدانیم وصیت نامه عهدی به این معنا است که متوفی قبل از فوت، یک نفر از وراث یا حتی چند نفر را برای انجام کارهای به جا مانده از خود مکلف کند و عهد کند این کارها توسط آن فرد انجام شود. 

در وصیت نامه تملیکی، متوفی قبل از فوت، دقیقاً عین و یا منفعتی از آنچه به عنوان مال از خود دارد را  به دیگری می بخشد. در این نوع وصیت نامه، متوفی اموال خود را تعیین کرده و تکلیف آنها را مشخص میکند. مثلاً می تواند یک سوم اموالش را برای ساخت مدرسه و یا مسجد اختصاص دهد.

نکات مهم در وصیت نامه تملیکی

اگر موصی له قبل از فوت موصی، وصیت نامه را قبول کند، بعد از فوت وصیت باید اجرا شود.

هر کاه موصی له قبل از فوت موصی وصیت نامه را نپذیرد، می تواند بعد از فوت آن را قبول کند.

چنانچه در وصیت نامه شرط کمک به فقرا باشد و یا اینکه موصی بخشی از اموال خود را بخشیده باشد باید به آن عمل شود.

اگر موصی فردی صغیر و یا از لحاظ روحی مجنون باشد تمامی موارد وصیت نامه بر عهده ولی او خواهد بود. در این موارد وجود وکیل قانونی اهمیت پیدا می کند.

وصیت نامه قانونی یا شرعی

وصیت نامه قانونی یا شرعی به طور معمول در دفاتر اسناد رسمی مکتوب می شود. البته برخی از افراد از وصیت نامه خودنوشت استفاده می کنند. این نوع وصیت نامه توسط خود فرد نوشته می شود.  ولی باید دارای تاریخ (روز و ماه و سال) بوده و حتماً امضا داشته باشد. در غیر این صورت مرجعیت قانونی ندارد. وصیت نامه را می توان با خط دیگری هم نوشت. اما امضا یا مهر اصلی موصی باید روی آن باشد. به این نوع اخیر، وصیت نامه سری می گویند. که معمولاً افرادی که سواد کافی ندارند از نوع وصیتنامه سری استفاده می کنند.

نمونه وصیت نامه قانونی یا شرعی

بسم الله الرحمن الرحیم

اینجانب ….. فرزند ….. به شماره شناسنامه ….. صادره از ….. ساکن ….. پس از اقرار به یگانگی و وحدانیت خداوند متعال و نبوت تمام پیامبران و خاتمیت حضرت محمد (ص) و امامت امامان دوازده گانه و عصمت و ولایت چهارده معصوم علیهم السلام و سایر عقاید دین اسلام (اصول و فروع آن)، در حال صحت و سلامت، با اختیار و رضایت و بدون اکراه و اجبار و با حواس کامل وصایای خود را به شرح ذیل مرقوم می دارم:

1.وصی، ناظر و قیم را به شرح ذیل معرفی می کنم و امیدوارم طبق قوانین شرع و رعایت مصالح و رضایت الهی عمل نمایند:

الف) وصی: جناب آقای ….. فرزند ….. به شماره شناسنامه ….. صادره از ….. .

ب) ناظر: جناب آقای ….. فرزند ….. به شماره شناسنامه ….. صادره از ….. .

ج) قیم اطفال: جناب آقای ….. فرزند ….. به شماره شناسنامه ….. صادره از ….. .

2. توصیه هایی در مورد کفن و دفن و مراسمات:

محل دفن ….. نحوه دفن ….. چگونگی سنگ قبر ….. هزینه ….. و ….. .

غسل و کفن و نماز میت و سایر اعمال تجهیز: نحوه آن ….. هزینه ها ….. .

مراسمات سوگواری (ختم، سوم، هفت، چهلم، سالگرد و …): نحوه آن ….. هزینه ها ….. . سایر خیرات و برنامه ها ….. .

۳. نام همسر و فرزندان بنده به شرح ذیل می باشد:

نام همسر یا همسران: (نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه و سایر توضیحات) ….. .

اسم فرزند یا فرزندان: (نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه و سایر توضیحات) ….. .

4. اموال و دارایی های بنده به شرح ذیل می باشد:

(خانه، زمین ، وسایل نقلیه، حساب های بانکی، سایر اموال و دارایی ها با ذکر مشخصات دقیق اعم از اموال منقول (قابل جابجایی) و غیر منقول (غیرقابل جابجایی مثل خانه)

۵. امانت هایی که دیگران نزد من دارند (اعم از پول، اموال، اشیاء و …) و باید به صاحبانشان برگردانده شود با ذکر دقیق مشخصات آن و صاحبانشان بدین قرار است: ….. .

۶.  امانت هایی که بنده نزد دیگران دارم با ذکر دقیق مشخصات آن و چگونگی دریافت آنها: ….. .

7. مطالبات بنده از دیگران و اسامی بدهکاران به همراه سایر توضیحات: ….. .

۸.  بدهی ها و دیونی که بنده باید به طلبکاران بپردازم: (مهریه همسر نیز جزء بدهی ها می باشد.) ….. .

۹. واجبات عبادی که بر ذمه من است و باید برای آنها اجیر گرفته شود:

الف) نمازها (نمازهای یومیه، آیات، نذر، عهد، قسم) با ذکر تعداد و نحوه آن و سایر توضیحات: ….. .

ب) روزه ها (قضای ماه مبارک رمضان، عهد، نذر، کفاره) با ذکر تعداد و نحوه آن و سایر توضیحات: ….. .

ج) حج واجب با ذکر نحوه آن و سایر توضیحات: ….. .

10 . واجبات مالی که باید پرداخت شود (خمس، زکات، کفارات، ردّ مظالم، دیه، جریمه، نذر، عهد، قسم و …): ….. .

11. مقدار مالی که در امور خیریه مصرف شود (قرائت قرآن، روضه خوانی، فقرا، ایتام، کمک به ساخت مسجد و حوزه علمیه و بیمارستان و مدرسه و …) به همراه توضیحات: ….. .

۱۲. حق الزحمه و اجرت وصی، ناظر و قیم به شرح زیر است:

وصی ….. ناظر ….. قیم ….. .

13. به افراد نامبرده در ذیل (فرزند، پدر، مادر و…) غیر از سهم الارث، اموالی به شرح ذیل تعلق گیرد: ….. .

14. اموال زیر به اشخاصی که ارث نمی برند تعلق گیرد با توضیحات آن: ….. .

15. اموال و اشیاء زیر در امور عام المنفعه و معینی که برای آنها مشخص می کنم مصرف شود (مثل وقف کردن خانه برای دارالقرآن و… )

16. نظر بنده در مورد اهداء اعضای بدنم پس از مرگم این است که ….. .

17. محدوده اختیارات و وظایف هر کدام از وصی، ناظر و قیم پس از فوتم بدین شرح است: ….. .

در پایان از همه کسانی که حقی بر من داشته و دارند و نتوانسته ام یا فراموش کرده ام که حقوقشان را ادا کنم طلب بخشش و عفو دارم. از همه اقوام و دوستان و آشنایان و همکاران و همسایگان طلب مغفرت و دعای خیر دارم.

18. توصیه های معنوی، تجربیات و سایر سفارشات: ….. .

«فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ»

پس هر کس آن [وصیت] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن] کسانی است که آن را تغییر می دهند. آری، خدا شنوای داناست. این وصیت نامه در تاریخ ….. هجری شمسی برابر با …. هجری قمری با اطلاع وصی، ناظر، قیم و شهود و با رضایت، سلامت کامل و هوشیاری اینجانب و با خط ….. نوشته و تنظیم شد و در دفتر اسناد رسمی شماره ….. به ثبت رسید.

نام کامل و امضاء و اثر انگشت وصیت کننده اسامی و امضاء شهود: ….. .

اسم و امضاء وصی ….. نام و امضاء ناظر ….. .

اسم و امضاء کاتب و نویسنده ….. نام و امضاء قیم ….. .

سایر توضیحات …. .

مدارک لازم برای انحصار وراثت

• گواهی فوت متوفی( این گواهی از سال ۹۵ در برخی استان ها نظیر تهران به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه درخواست گواهی فوت اخذ می شود).
• استشهادیه محضری(اسامی کلیه ورثه در فرم مخصوص نوشته شده و سه نفر از کسانی که وراث متوفی را میشناسند در دفتر اسناد رسمی حاضر شده و مراتب را گواهی و امضا مینمایند و امضا آنها توسط سردفتر تصدیق میشود).
• شناسنامه متوفی
• عقدنامه یا رونوشت
• تصویر برابر اصل شده شناسنامه وراث
• وصیت نامه رسمی متوفی(در صورت وجود)
• گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی(این گواهی صرفاً مربوط به آن دسته از متوفیان می باشد که قبل از سال 95 فوت کرده اند اما وراث در مورد دریافت گواهی مربوطه اقدام ننموده اند).
• تصویر وکالتنامه وکیل دادگستری(در صورتی که وکیل دادگستری اقدام به ارائه دادخواست گواهی انحصار وراثت نمایدد).

هزینه انحصار وراثت

در حال حاضر در هنگام درخواست گواهی انحصار وراثت و حضور در دفاتر خدمات قضایی مبلغ دویست هزار تومان بابت هزینه صدور گواهی از متقاضی دریافت می گردد.

گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود

برابر بخشنامه شماره ۳۸۳۸۴ مورخ ۷ /۷/ ۱۳۹۹ وزارت دادگستری در مورد متوفی دو حالت می تواند ملاک عمل قرار گیرد:

حالت اول: متوفی بیش از 500 میلیون ریال اموال دارد. در این صورت گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می شود. این حالت مستلزم انتشار آگهی در روزنامه کثیر الانتشار است. که از طریق شورا انجام می گیرد. هزینه ای نیز نخواهد داشت. زمان تقریبی برای انتشار آگهی و صدور گواهی احصار وراثت حدود یک ماه تا چهل روز می باشد.

حالت دوم: متوفی کمتر از 500 میلیون ریال اموال دارد. در این حالت شورای حل اختلاف گواهی انحصار وراثت محدود را صادر می‌کند. صدور این گواهی در مدت حداکثر یک هفته انجام خواهد شد.

دادخواست انحصار وراثت

 از اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ ثبت دادخواست انحصار وراثت توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضائی صورت می پذیرد. این دادخواست برای شورای حل اختلاف ارسال می گردد. متعاقباً شورای حل اختلاف نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت اقدام خواهد نمود.

 نمونه دادخواست انحصار وراثت

خواهان :

در این قسمت نام و مشخصات متقاضی ذکر می گردد

خوانده :

در این قسمت نام و مشخصات سایر وراث ( غیر از متقاضی یا متقاضیان ) ذکر می گردد

وکیل :

در این قسمت در صورت دارا بودن وکالت، نام و مشخصات وکیل ( وکیل دادگستری)  ذکر می گردد

خواسته :

درخواست صدور گواهی انحصار وراثت

دلایل و منضمات :

الف) کپی مصدق ۱- شناسنامه و گواهی فوت متوفی ۲- شناسنامه و کارت شناسایی وراث ۳- وصیت نامه متوفی ۴-عقدنامه رسمی ۵- گواهی مالیات بر ارث (عندالزوم)

ب)  اصل ۱- استشهادیه محضری ۲- عندالزوم وکالتنامه

شرح دادخواست

با سلام

احتراماً به استحضار می رساند:

شادروان …………… (مورث اینجانب / مورث موکل اینجانب) فرزند ……… به شماره شناسنامه ………… متولد سال ……… صادره از ………… که نسبت ………… با بنده/ موکل بنده دارند، به شرح گواهی فوت صادره در تاریخ …………… به علت …… در منزل/ بیمارستان در شهر …… مرحوم گردیده اند. متوفی پیرو دین …… و مذهب ……… بوده اند و وراث در زمان فوت ایشان عبارتند از:

• ………………… فرزند …………………… به شماره شناسنامه ……………… متولد ……………………… ( فرزند متوفی)
• ………………… فرزند …………………… به شماره شناسنامه ……………… متولد ……………..………  (فرزند متوفی)
• ………………… فرزند …………………… به شماره شناسنامه ……….……… متولد …………..………… (همسر متوفی)
• ………………… فرزند …………………… به شماره شناسنامه ………….…… متولد ……….…….……… (مادر متوفی)
• ………………… فرزند …………………… به شماره شناسنامه …………….… متولد ………………..…… (پدر  متوفی)

متوفی به جز ورثه فوق وراث دیگری ندارند و دارایی ایشان کمتر از / بیش از پانصد میلیون ریال می باشد. لذا رسیدگی و صدور گواهی انحصار وراثت مورد استدعاست.

عدم حضور برخی وراث و گواهی انحصار وراثت

ممکن است برخی وراث در زمان درخواست گواهی انحصار وراثت در دسترس نباشند. مثلاً مقیم خارج از کشور باشند. یا اینکه تمایلی به حضور و یا همکاری با سایر وراث نداشته باشند. این موضوع نمی تواند در روند کار  مشکلی ایجاد کند. شورای حل اختلاف در مورد شناسنامه این افراد از اداره ثبت احوال استعلام خواهد نمود.

 انحصار وراثت از حقوق بازنشستگی

برای این مورد ابتدا باید گواهی حصر وراثت را گرفت. بعد از آن ورثه اولین اقدامی که انجام می دهند دادخواستی مبنی بر صدور گواهی انحصار وراثت است. در این گواهی همه اموال فرد متوفی و حتی مستمری او نیز مورد بررسی قرار می گیرد.

 ارث از مادر

ارث فرزند از مادر

اگر مادر فوت شده باشد و پدر و مادر او زنده نباشند طبق ماده 907 قانون مدنی ارث بین فرزندان در حالت های زیر تقسیم می شود:

• یک فرزند، تنهاوارث مادر است. تمام ترکه به فرزند می رسد، خواه دختر باشد خواه پسر.
• وراث مادر عبارتند از چند فرزند که همگی دختر هستند. یا اینکه همگی پسر هستند.  در این صورت  ترکه میان آن ها به تساوی تقسیم می گردد.
• چند فرزند، وارث مادر هستند که برخی پسر و برخی دختر هستند. در این صورت، پسر دو برابر دختر سهم می برد.

ارث مادر از فرزند

در صورتی که پدر و مادر فرزندشان فوت کرده باشد به شکل معمول در طبقه اول سهم الارث قرار دارند. اگر متوفی هیچ فرزند و یا حتی نوه ای نداشته باشد، مادر فقط یک سوم سهم الارث را دارد. اگر متوفی خودش دارای فرزند باشد سهم مادر فقط یک ششم خواهد بود.

ارث شوهر از زن

اگر زنی فوت کرده و هیچ فرزندی ندارد نصف اموال او به همسرش داده می شود و مابقی بین خانواده زن تقسیم خواهد شد.

چنانچه زن فوت کند و فرزند داشته باشد اما فرزندانش برای همسر کنونی اش نباشند، نصف اموال زن به همسرش داده می شود.

هر گاه زن فوت کرده و دارای فرزند و شوهر باشد، یک چهارم اموال به همسر او داده شده و مابقی بین فرزندان تقسیم می شود.

ارث زن از شوهر

سهم الارث زن از شوهر یدین صورت است که اگر مردی فوت کند و والدین او در قید حیات نباشند و فرزندی هم نداشته باشد تنها یک چهارم اموال او به زن داده می شود.

اگر مردی فرزند داشته باشد و وصیت کند همه اموالش به زنش داده شود ، تنها یک سوم آن به زن داده خواهد شد(چون متوفی فقط در مورد یک سوم دارایی و اموال خود می تواند وصیت نماید).

وکیل ارث یا وکیل انحصار وراثت

برای انحصار وراثت اجبار قانونی برای گرفتن وکیل وجود ندارد. گرفتن وکیل یک امر کاملاً اختیاری است.  ممکن است برخی افراد وقت نداشته باشند کارهای خود را برای انحصار وراثت انجام دهند. یا اینکه میان وراث اختلافاتی وجود داشته باشد. در این موارد خوب است وکیل انحصار وراثت امور قانونی را انجام دهد. زیرا اینگونه اختلافات از طریق مجاری قانونی حل می شود.  ورثه نیز که وقت انجام کارهایشان را ندارند خیالشان از بابت انجام قانونی انحصار وراثت راحت خواهد بود.

در صورتی که می خواهید امور مربوط به انحصار وراثت شما از طریق وکیل دنبال شود لطفا با ما تماس بگیرید.