موانع ارث و محرومیت از ارث

موانع ارث و محرومیت از ارث ، انواع موانع ارث، تفاوت موانع ارث با حجب

موانع ارث و محرومیت از ارث یکی از موضوعات مهم در زندگی بویژه در زمان فوت یکی از اعضای خانواده و نحوه تقسیم ترکه و ارث میان وراث است. زیرا در مواردی افراد و بستگان خانواده متوفی در مورد ارث از فرزند، همسر و مادر یا پدر دچار اشتباه و باور غلط میشوند. همانطور که میدانید خویشان متوفی به ترتیب طبقات و درجه وارث متوفی از وی ارث می برند. با این وجود، گاهی عواملی ایجاد می شود که ورثه نمی توانند ارث ببرند. این عوامل در نظام حقوقی ایران با عنوان موانع ارث تعبیر شده اند. در این مقاله مواردی که مانع ارث می شوند را بررسی کرده و تفاوت آن را با حجب و محرومیت از ارث بیان می کنیم.

مطلب مفید | وکیل ارث و انحصار وراثت

موانع ارث 

منظور از موانع ارث عواملی هستند که با وجود آنها وراث نمی توانند سهم الارث خود را ببرند. به نوعی حق ورثه ساقط می شود. باید توجه داشت که موانع ارث با محرومیت از ارث معانی متفاوتی دارند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. اما ابتدا لازم است با انواع موانع ارث آشنا شویم.

انواع موانع ارث

موانع ارث در قانون مدنی به موارد زیر منحصر شده است:

قتل

• براساس قانون مدنی قتل از موانع ارث است. کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود. اعم از اینکه قتل به مباشره باشد یا به تسبیب. همچنین تفاوتی بین حالتی که قتل منفردا باشد یا به شراکت وجود ندارد. استثنای این حکم در صورتی است که قتل به حکم قانونی بوده یا برای دفاع مشروع صورت گرفته باشد. در این صورت قتل نمی تواند مانع ارث باشد و ورثه همچنان سهم الارث خود را خواهد برد.

سایر فروض مربوط به قتل به شرح زیر میباشند:

• فرضی که مرد زنش را به علت زنا با غیر می کشد، از موارد، موانع ارث است. زیرا قانون به طور مطلق بیان کرده است که هر کس مورثش را عمداً بکشد، از ارث او محروم می شود.
• قتل زن به جهت زنا با شخص دیگر اگرچه از موارد اسقاط قصاص است اما مانع ارث بری می شود.
• در صورتی که قتل غیر عمدی باشد، قاتل از دیه مورث ارث می برد.
• اولاد و اقوام کسانی که به موجب قتل از ارث ممنوع می شوند، محروم از ارث نمی باشند. بنابراین اولاد کسی که پدر خود را کشته باشد از جد مقتول خود ارث می برد. اگر وارث نزدیکتری وجود نداشته باشد.

مطلب مفید | سهم الارث زن از شوهر

محرومیت از ارث

کفر

ماده 881 مکرر قانون مدنی کفر را از موانع ارث برشمرده است. به استناد این ماده اگر متوفی مسلمان باشد، وراث کافر از او ارث نمی برند. حتی اگر تمام وراثش کافر باشند. گویی وارثی ندارد.

اگر مسلمانی بمیرد و در بین وراث او تنها یک نفر مسلمان باشد، ماترک به او می رسد. حتی اگر بلافاصله پس از فوت مورث، وراثی که کافر هستند، مسلمان شوند. اگر وارث مسلمان متوفی، مسلمان واحد نباشد و ورثه کافر متوفی مسلمان، پس از فوت او اسلام آورند، اگر ماترک قبل از اسلام آوردن آنها تقسیم نشده باشد، آنها هم از ماترک حصه خود را می برند. اما اگر ماترک قبل از اسلام آوردن وراث کافر تقسیم شده باشد، آنها چیزی از ترکه نمی برند.

متوفی، کافر است؛ در این حالت چند فرض پیش می آید:

• اگر در بین وراث متوفی کافر،تنها یک مسلمان باشد، تمام ماترک به او می رسد؛ حتی اگر وراث کافر بعد از فوت متوفی اسلام بیاورند.
• چنانچه وراث مسلمان متوفی کافر متعدد باشند، وراث کافر در صورتی ارث می برند که پیش از تقسیم ترکه اسلام بیاورند.
• در صورتیکه متوفی کافر، فقط ورثه کافر داشته باشد، دو حالت پیش می آید:

حالت اول : اگر متوفی کافر اصلی باشد ورثه او مطابق مذهبشان ارث می برند.

حالت دوم : اگر متوفی مرتد باشد، ماترک به امام می رسد.

لعان

لعان حالتی است که مردی فرزند خود را انکار کند. یا  به همسر خود نسبت زنا داده و او را مورد لعن و نفرین قرار دهد. با لعان، نکاح منحل می شود و مرد و زن دیگر قرابتی با یکدیگر ندارند. بنابراین با لعان ، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. مطابق ماده 1052 قانون مدنی، تفریقی که با لعان حاصل می شود موجب حرمت ابدی است.

ولادت از زنا

با وجود اینکه در ولادت از زنا طفل فرزند طبیعی و خونی زانی و زانیه است؛ اما نسبی مورد حمایت قانونگذار است که حاصل ازدواج دائم یا موقت باشد. تنها بر فرزند حاصل از ازدواج قانونی، آثار حقوقی بار کرده است.

وارث شخص متولد از زنا در صورتی که فرزند و همسر نداشته باشد و زنا از هر دو طرف با رضایت صورت گرفته باشد، چنانچه یکی از طرفین شبهه داشته یا اکراه شده باشد، همان طرف یا اقوام او، وارث است.

تفاوت موانع ارث با حجب:

موضوع حجب زمانی است که به جهت وجود وارثی، وارث دیگر به طور کامل یا ناقص از ارث محروم می شود. حجب دو نوع است:

• حرمانی : که در آن یک وارث مانع ارث بردن وارث دیگر می شود. برای مثال وجود وراث طبقه اول باعث می شود که وارث طبقه دوم ارث نبرد.
• نقصانی : که در آن وجود وارثی باعث می شود که سهم الارث شخص کمتر شود. برای مثال وجود فرزند برای زوج متوفی باعث می شود که سهم زوجه از یک چهارم به یک هشتم نزول پیدا کند.

محرومیت از ارث قانونی است؟

تا اینجا در مورد موانع ارث نکاتی را دانستیم. حال باید دید منظور از محرومیت از ارث چیست؟ محرومیت از ارث زمانی است که مورث درقالب وصیت اعلام می کند که تمام یا بعضی از ورثه از حق ارث محروم شوند. اما باید توجه داشت که مقررات ارث، قواعد آمره هستند، لذا توافق برخلاف آنها مجاز نیست. بنابراین محرومیت از ارث مشروعیت ندارد و هیچ فردی نمی تواند، ورثه خود را از ارث محروم کند.

مطلب مفید | انحصار وراثت ، وصیت نامه و ارث