فرجام خواهی حقوقی
بررسی مفهوم فرجام خواهی حقوقی
فرجام خواهی حقوقی چیست؟
طبق مفاد آیین دادرسی، طرفین دعوی حقوقی امکان درخواست بررسی مجدد، تجدیدنظر و فرجام خواهی حقوقی را دارند. فرجام‌خواهی به‌عنوان حق قانونی طرفین دعوی در قوانین حقوقی به طور مفصل بررسی شده است. طبق این قانون، تنها برخی آراء قابل بررسی مجدد هستند. بررسی آراء مذکور در حیطه اختیارات دادستانی کل قرار دارد. آنچه از تعریف این اصطلاح برمی‌آید، بررسی مطابقت آراء صادره با قوانین است.
مطلب مفید | وکیل تجدید نظر خواهی
باتوجه‌به حساسیت فرجام‌خواهی، هر پرونده‌ای قابلیت فرجام‌خواهی ندارد. این فرآیند در مورد پرونده‌های حقوقی غیرمالی قابل‌اجرا است. فرجام‌خواهی به حدی در روند تغییر رأی مؤثر است که گاهی منجر به رد رأی صادره می‌شود؛ ازاین‌رو اطلاع از قوانین، اختیارات و تأثیرات این حق قانونی امری حائز اهمیت است.
مطلب مفید | فرجام خواهی از احکام دادگاه در دیوان عالی کشور
فرجام‌خواهی به‌عنوان یکی از روش‌های اعتراض به رأی دادگاه، امکان دفاع از حقوق را برای طرفین دعوی فراهم می‌کند. طبق ماده ۳۳۶ آیین دادرسی، تشخیص مطابقت رأی صادره با احکام قانونی و موازین شرعی طی فرآیند فرجام‌خواهی صورت می‌گیرد.
مطلب مفید | وکالت انواع پرونده های ملکی اداری
فرجام خواهی از رأی صادره
فرجام خواهی حقوقی توسط طرفین پرونده، وکلا و حتی دادستانی قابل درخواست است. مرجع صالح تعیین صحت رأی صادره، دیوان عالی کشور است. البته که این مرجع پس از بررسی وضعیت رأی، رسیدگی به آن را به مراجع ذی‌ربط ارجاع می‌دهد. مورد قابل‌توجه در فرجام‌خواهی تفاوت آن با درخواست تجدیدنظر است. درواقع فرآیند و نتایج این دو روش با یکدیگر متفاوت‌اند. برخلاف باور برخی، تجدیدنظر خواهی از احکام حقوقی هم قابل فرجام‌خواهی هستند.
مرجع صالح فرجام خواهی حقوقی
دیوان عالی کشور به‌عنوان مرجع نظارت بر اجرای قوانین در دادگاه‌ها، مرجع صالح بررسی پرونده‌های فرجام‌خواهی است. این امر بدین معناست که دیوان عالی پس از دریافت درخواست فرجام‌خواهی، انطباق و عدم انطباق آراء صادره با قوانین را بررسی می‌کند.
بنابراین دیوان عالی پس از رسیدگی به درخواست فرجام‌خواهی، رأی صادره را تأیید یا نقض می‌کند. در صورت نقض رأی صادره، پرونده به مراجع پایین‌تر ارسال می‌شود. نقض رأی هنگامی صورت می‌گیرد که با قانون و موازین شرعی تطابق نداشته باشد.
مرجع معتبر رسیدگی به درخواست فرجام‌خواهی
آراء قابل فرجام خواهی حقوقی
اهمیت فرجام خواهی حقوقی، قانون‌گذار را بر آن داشته که قوانین و احکامی دقیق در مورد آراء قابل فرجام و غیرقابل فرجام تعیین کند؛ بنابراین آراء بر اساس قابلیت فرجام‌خواهی دارای سه دسته قابل فرجام، غیرقابل فرجام و قابل فرجام با شرایط خاص هستند.
مطلب مفید | شهرداری و اعتراض به آراء کمیسیون ها
آراء قابل فرجام خواهی دادگاه بدوی شامل موارد ذیل هستند:
- آراء مربوط به اصل نکاح، فسخ نکاح، طلاق، نسب، وقف، ثلث، حجر، حبس و تولیت
- احکامی که ارزش ریالی آن‌ها بیش از ۲۰ میلیون ریال یا ۲ میلیون تومان است.
- قرار ابطال یا رد دادخواست توسط دادگاه
- قرار تأیید عدم اهلیت یکی از طرفین دعوی
باتوجه‌به اینکه قانون‌گذار اصل را بر این گذاشته که آراء تجدیدنظر فاقد فرجام خواهی حقوقی هستند. برخی از آن‌ها از این قاعده مستثنا بوده و آراء دادگاه تجدیدنظر قابل فرجام‌خواهی به شرح ذیل هستند:
- احکام مربوط به نکاح و فسخ آن
- احکام مربوط به نسب، وقف و حجر
- قرار عدم اهلیت طرفین دعوی
- قرار ابطال و رد دادخواست دادگاه تجدیدنظر
مشورت در مورد آراء قابل فرجام‌خواهی
آراء غیرقابل فرجام‌خواهی
مطابق مفاد آیین دادرسی مدنی، احکام و قرارهای خاص غیرقابل فرجام‌خواهی هستند. احکام فاقد فرجام‌خواهی شامل موارد ذیل هستند:
- احکام مستندی که در دادگاه به اقرار قاطع رسیده‌اند، غیرقابل فرجام‌خواهی‌اند. علت این امر حضور قاضی در جلسه و نظارت بر وضعیت موجود است.
- احکامی که مستند به نظر و رأی چند کارشناس رسیده‌اند، به علت بررسی دقیق غیرقابل فرجام‌خواهی هستند.
- احکامی که به سوگند و قسم قاطع مستند هستند.
- پرونده‌هایی که در آن‌ها حق فرجام‌خواهی توسط طرفین ساقط شده باشد.
آثار فرجام خواهی احکام و قرارهای حقوقی
برای بسیاری سؤال است که درخواست فرجام خواهی حقوقی چه آثار و نتایجی به دنبال دارد؟ درواقع میزان اثربخشی آن در حدی است که فرد پیگیر آن شود؟ فرجام‌خواهی در صورت تأیید توسط دیوان عالی دو اثر تعلیقی و انتقالی خواهد داشت که توضیح آن‌ها به شرح ذیل است:
اثر انتقالی
این اصطلاح به معنی تغییر دیدگاه و نحوه بررسی مجدد پرونده است. درواقع طی این پروسه، پرونده در همه جهات و زوایای جدیدی موردبررسی قرار می‌گیرد. این فرآیند با تجدیدنظر در پرونده متفاوت است؛ زیرا بررسی‌ها توسط دیوان عالی صورت می‌گیرد.
اثر تعلیقی
یکی از آثار قابل‌توجه تأیید فرجام‌خواهی، قابلیت تعلیق حکم و قرار صادره است. درواقع به‌موجب این اثر احکام و قرارهایی که صادر شده‌اند، پیش از اتمام اجرا قابل‌توقف هستند.
مهلت فرجام‌خواهی احکام حقوقی
مهلت فرجام خواهی حقوقی همانند مهلت درخواست تجدیدنظر تا ۲۰ روز پس از ابلاغ حکم و قرار است. این زمان برای افراد ساکن ایران صدق می‌کند، درحالی‌که برای افرادی که خارج از ایران زندگی می‌کنند به دو ماه افزایش می‌یابد. البته که مهلت معین پس از اتمام مهلت تجدیدنظر آغاز می‌شود. به‌طورمعمول درخواست فرجام‌خواهی مهلتی معین دارد.
گاهی اوقات که فرد به رأی صادره معترض است، می‌تواند تا یک ماه پس از اتمام زمان فرجام‌خواهی پیشین، درخواست فرجام‌خواهی مجدد کند. فرجام‌خواهی خارج از موعد مقرر، شرایط و قوانین خاص خود را دارد. به‌طوری‌که فرد ملزم به پرداخت هزینه‌های مالی فرآیند مذکور است.
دانستن مهلت محدود فرجام‌خواهی
حکم صادره چه مواقعی نقض می‌شود؟
باتوجه‌به اهمیت درخواست فرجام خواهی حقوقی در تأیید یا نقض رأی صادره، رسیدگی به درخواست فوق توسط اعضا دیوان عالی صورت می‌گیرد. مواردی که منجر به رد رأی توسط اعضا دیوان عالی می‌شوند، به شرح ذیل هستند:
- دادگاه صدور رأی فاقد صلاحیت لازم جهت بررسی پرونده مربوطه باشد.
- رأی صادرشده خلاف مقررات قانونی و احکام شرعی باشد.
- عدم رعایت حقوق شاکی و محکوم‌له به صورتی که منجر به لغو رأی شود.
- صدور آراء مغایر توسط اصحاب رسیدگی به دعوا صورت گرفته باشد.
نتیجه گیری
باتوجه‌به اینکه فرجام‌خواهی یکی از روش‌های رایج اعتراض به آراء صادره پرونده‌های حقوقی است. قانون‌گذار به‌منظور رسیدگی اصولی به پرونده‌های حقوقی، شرایط فرجام‌خواهی را مشخص کرده است. به‌موجب آیین دادرسی، پرونده‌های طلاق، ارث، نسب، حجر، وقف و برخی از احکام دادگاه‌های بدوی قابل فرجام‌خواهی هستند.
تعیین وضعیت فرجام‌خواهی آراء صادره توسط مراجع صالح دیوان عالی صورت می‌پذیرد. آگاهی از قوانین، استثناء‌ها و ابهامات مربوط به فرجام خواهی حقوقی با مشورت وکلای خبره میسر می‌شود. اطلاع از این حق قانونی امری حائز اهمیت برای طرفین پرونده‌های حقوقی محسوب می‌شود.
