از بین رفتن حق ارتفاق چیست؟

از بین رفتن حق ارتفاق ، حق العبور در قانون مدنی ، جلوگیری از حق ارتفاق

ارتفاق یا حق ارتفاق

حق ارتفاق یکی از حقوق شناخته شده در قانون مدنی است. ارتفاق را می توان نوعی همکاری و رفاقت برای ایجاد حق و استفاده از آن حق از طریق ملک متعلق به دیگری دانست.

حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب ملکی( به اعتبار مالکیت بر ملک خود)، می‌تواند از ملک دیگری استفاده کند. مانند حق عبور، مجرای عبور فاضلاب و یا آب باران ، یا ناودان یا حق داشتن پنجره.

مثلاً کسی برای آبیاری یا رفتن به ملک خود، می‌تواند از ملک دیگری عبور نماید. این حق از آثار مالکیت است. حق ارتفاق ممکن است از قدیم الایام در ملکی ایجاد و طی سالها مورد استفاده صاحبین حق بوده باشد. این حق مورد توجه قانونگذار می باشد.

حق عبور یا حق ارتفاق و نگاه قانون به از بین رفتن آن

از منظر حقوقی حق ارتفاق عبارت از حق یک ملک در ملک دیگری است(ماده 93 قانون مدنی). به عبارت روشن تر این حق به واسطه افراد ایجاد نمی شود. بلکه فقط به واسطه ملک ایجاد می شود.

حق العبور در قانون مدنی مورد تأکید قانونگذار قرار دارد. به این معنا که حق ارتفاق می تواند موجبات حق دیگری تحت عنوان حق العبور را فراهم کند. این دو حق را می توان لازم و ملزوم یکدیگر دانست. یعنی به واسطه حق ارتفاق، حق العبور نیز ایجاد می شود.

در قانون نیز بر این حقوق تاکید شده است. به استناد ماده 95 قانون مدنی هر گاه زمین یا خانه کسی مجرای فاضلاب یا آب باران زمین یا خانه دیگری بوده است، صاحب آن خانه یا زمین نمی تواند از این حق جلوگیری ‌کند.

در ماده 97 قانون مدنی آمده است: هر گاه کسی از قدیم در خانه یا ملک دیگری مجرای آب به ملک خود یا حق مرور داشته، صاحب خانه یا ملک نمیتواند مانع آب بردن یا‌ عبور او از ملک خود شود. همچنین است سایر حقوق از قبیل حق داشتن در و شبکه و ناودان و حق شرب و غیره.

بنابراین از بین رفتن حق ارتفاق بواسطه میل و انگیزه شخصی نمی تواند مورد نظر قانون باشد. به عبارتی اگر دو ملک در مجاورت یکدیگر از حق طبیعی ارتفاق یکی بر دیگری برخوردار هستند، نمی توان این حق را از بین برد. مگر آنکه دو ملک در یکدیگر تجمیع و مالک یکی از ملک ها ملک دیگر را نیز خریداری نماید. در نتیجه حق ارتفاق علی القاعده از بین برود.

ویژگی های حق ارتفاق

• حق ارتفاق قائم به ملک است و اختصاص به زمین دارد. یعنی اینکه به سود مالک زمین خاصی برقرار می‌شود. و هر کسی که مالک زمینی شد، می‌تواند از این حق استفاده کند. به طور معمول حق ارتفاق در دو زمین متصل و نزدیک به هم به وجود می‌آید.
• حق ارتفاق تابع ملک و فرع بر مالکیت زمین است. به این معنی که نمی‌توان آن را جداگانه به دیگری انتقال داد و همواره با زمین منتقل می‌شود.
• حق ارتفاق دائمی است؛ اگر چه مالک می‌تواند برای مدت محدودی برای دیگری حق ارتفاق ایجاد کند.
• حق ارتفاق قابل تقسیم نیست. منظور این است که اگر حق ارتفاق به سود ملکی مشاع (مشترک) برقرار شده باشد، پس از تقسیم ملک، حق ارتفاق فقط به سود یکی نخواهد بود، و هر کدام به طور مستقل حق استفاده از این حق را خواهند داشت. در این رابطه  ماده ۱۰۳ قانون مدنی مقرر می نماید : هر گاه شرکاء ملکی دارای حقوق و منافعی باشند و آن ملک مابین شرکاء تقسیم شود هر کدام از آنها به قدر حصه مالک آن حقوق و ‌منافع خواهد بود . مثل اینکه اگر ملکی دارای حق عبور در ملک غیر بوده و آن ملک که دارای حق است بین چند نفر تقسیم شود هر یک از آنها حق‌ عبور از همان محلی که سابقاً حق داشته است خواهد داشت.

اقسام حق ارتفاق

اول : حق ارتفاق ناشی از قرارداد :  که به طور معمول حق ارتفاق با همین شیوه ایجاد می‌شود. ماده ۹۴ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد که صاحبان املاک می‌توانند در ملک خود هر حقی را که بخواهند نسبت به دیگری ایجاد کنند. پس مالک زمین و ملک می‌تواند، با قراردادی حق عبور یا حقوق دیگری را به شخصی واگذار کند.

دوم : حق ارتفاق ناشی از قانون یا حق ارتفاق طبیعی : ممکن است حق ارتفاق ناشی از حکم مستقیم قانون و مربوط به وضع طبیعی املاک باشد. مثلاً زمینی که بالاتر از زمین دیگر است، بر حسب طبیعت که قانون نیز آن را محترم می‌شمارد؛ دارای حق ارتفاق برای فاضلاب و آب باران نسبت به زمین پائین‌تر است.

سوم : حق ارتفاق ناشی از اذن : ممکن است بدون قرارداد یا بدون حکم قانون نیز از طریق اذن در استفاده به عنوان ممر و مجری در ملک دیگری، حق ارتفاق به وجود بیاید. به شرطی که از زمان اذن مدت زیادی گذشته باشد. و این حق در ملک برای دیگری تثبیت گردد.

نحوه از بین رفتن حق ارتفاق

همانطور که پیش از این بیان شد از بین رفتن حق ارتفاق ناشی از اراده یک نفر در شرایطی ممکن خواهد بود.  و آن در مواردی است که حق ارتفاق ناشی از قرارداد و یا اذن مالک یک ملک برای ملک مجاور باشد. در مواردی که حق ارتفاق از قرارداد مدت دار یا اذن یک مالک ناشی می شود بعد از خاتمه قرارداد و یا در زمان پایان اذن، حق ارتفاق از بین می رود.

در غیر این صورت در مواردی که حق ارتفاق ناشی از اعمال قانون و به واسطه طبیعت ملک ایجاد و در طی سالیان سال تثبیت شده است نمی توان نسبت به از بین رفتن حق ارتفاق به صورت یک جانبه اقدام نمود.

مثلاً فرض نمایید یک خانه قدیمی دو طبقه وجود دارد که هر طبقه آن یک مالک دارد. اگر مالک طبقه دوم برای رفتن به خانه خود در طبقه بالا از طریق راهرویی که از داخل ملک طبقه اول می گذرد یا از طریق راه پله هایی که در حیاط طبقه اول وجود دارد اقدام کند، در این موارد مالک طبقه اول نمی تواند مادام که خانه به همین شکل مورد استفاده قرار می گیرد از عبور و مرور مالک طبقه دوم جلوگیری نماید. در اینگونه موارد اگر خانه نوسازی شود و محل عبور و استفاده افراد از یکدیگر جدا شود حق ارتفاق نیز بخودی خود از بین خواهد رفت.

از بین رفتن حق ارتفاق و محکوم کردن عامل آن

در صورتی که حق ارتفاق به واسطه قرارداد ، قانون ، اذن و یا طبیعت ملک ایجاد و تثبیت شده باشد نمی توان این حق را بدون دلیل موجه از دیگری سلب نمود. بنابراین با توجه به اینکه حق ارتفاق را قانون محترم شمرده است. هر گاه کسی این حق را سلب و از آن جلوگیری نماید مستوجب برخورد قانون خواهد بود. بدین معنا که با پیگیری از سوی فردی که از حقوق ارتفاقی وی در یک ملک دیگر ممانعت به عمل می آید، قانون ، عامل جلوگیری از حق ارتفاق را محکوم خواهد نمود . در این صورت مستوجب مجازات خواهد بود. در هر حال در مواردی که کار طرفین در مورد استفاده از این حق به مراجع قضایی می کشد اهمیت اثبات حق ارتفاق دو  چندان می شود.

دادخواست حق ارتفاق

در ذیل یک نمونه از دادخواست رفع ممانعت از حق ارتفاق ذکر شده است

نمونه دادخواست رفع ممانعت از حق ارتفاق

خواهان : 

خوانده :

تعیین خواسته : الزام به رفع ممانعت از حق و مطالبه خسارت وارده مقوم به………. ریال به انضمام کلیه خسارات قانون

دلایل و منضمات : کپی مصدق سند مالکیت، استشهادیه، معاینه و تحقیق محلی با جلب ‌نظر کارشناس رسمی دادگستری……

ریاست محترم مجتمع قضائی……….

با سلام احتراماً به استحضار می‌رساند:

به‌ موجب تصویر سند مالکیت شماره………. پلاک ………….. اصلی از …………………. فرعی واقع در …………… به نشانی………………………………….…. که در مالکیت اینجانب قرار دارد. نظر به این که خوانده با اقدامات خود از جمله برداشتن راه پله های فلزی واقع در حیاط که تنها راه دسترسی اینجانب به طبقه دوم می باشد از عبور و مرور اینجانب و اعضای خانواده ام جلوگیری نموده اند و موجبات ممانعت از حق طبیعی و قانونی اینجانب از استفاده از پلاک ثبتی ام را فراهم آورده اند. در نتیجه این اقدام ضمن تضییع حقوق حقه‌ ام موجب وارد آمدن خسارات نیز بر من شده است؛ فلذا مستنداً به ماده 159 قانون آیین دادرسی دادگاه‌ های عمومی و انقلآب در امور مدنی و 331 قانون مدنی صدور حکم به رفع ممانعت از حق و جبران خسارت وارده به میزان……………..……. ریال به انضمام جمیع خسارات و هزینه دادرسی مورد استدعاست.

تفاوت حق ارتفاق با حق انتفاع

گاهی حق ارتفاق با حق انتفاع اشتباه گرفته می شود. به طور کلی می توان تفاوت های حق ارتفاق و حق انتفاع را در موارد ذیل بیان کرد:

• حق ارتفاق اختصاص به غیرمنقول مانند زمین و خانه و آپارتمان دارد. ولی حق انتفاع ممکن است به مال منقول یا غیرمنقول اختصاص یابد.
• حق ارتفاق قائم به ملک است ولی حق انتفاع قائم به شخص.
• حق ارتفاق دائمی است. اما حق انتفاع جز در موارد خاص، موقتی است.