جرایم قابل گذشت و انواع آن
جرم در قانون به هر فعل یا ترک فعل گفته میشود که برای آن مجازات در نظر گرفته شده است. جرایم را از یک منظر میتوان به جرایم قابل گذشت و جرایم غیر قابل گذشت تقسیم کرد. جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که با شکایت شاکی آغاز و نیز با گذشت شاکی متوقف میشوند. انواع جرایم قابل گذشت در قانون مورد اشاره قرار گرفته است.
مطلب مفید | شرایط تخفیف مجارات
جرم قابل گذشت چه نوع جرمی است؟
قانونگذار در قانون اجازه داده است برخی جرایم با صرف نظر کردن شاکی از شکایت یا پیگیری پرونده مختومه شود. یعنی رسیدگی به آن گردونه قضایی خارج شود. در حقیقت جرایم قابل گذشت جرائمی هستند كه قانونگذار به لحاظ رعايت مصالح اجتماعی ، جنبه خصوصی آنها را بر جنبه عمومی شان برتری داده است .
در این نوع جرایم ، با گذشت شاکی تعقيب متهم متوقف میشود. گذشت شاکی در پرونده وقوع جرم ، در حقیقت اسقاط حق و نوعی ايقاع است. گذشت تمام مراحل رسيدگی اعم از تعقيب ، تحقيق ، محاكمه و اجرای حكم را در بر میگيرد .با گذشت شاکی ، مراجع قضايی اعم از دادسرا و دادگاهها با صدور قرار موقوفی تعقیب ، پرونده را مختومه میكنند.
طبق یک قاعده کلی ، اصل بر غیر قابل گذشت بودن جرم است. با این وجود قانونگذار برای برخی جرایم ، امکان گذشت توسط شاکی را در نظر گرغته است.
جرمی که با شکایت شاکی یا متضرر از جرم آغاز می شود یعنی شکایت شاکی شرط ابتدایی برای رسیدگی به این جرایم است جرم قابل گذشت می باشد . اما شاکی می تواند که مرتکب جرم را ببخشد و در واقع وی از حقی که برای تعقیب دعوی دارد صرف نظر می کند .
مطلب مفید | اعاده دادرسی کیفری
با گذشت شکای در جرایم قابل گذشت ، مرجع قضایی اقدامی در جهت پیگیری جرم ارتکاب یافته نخواهند کرد .
شرط گذشت شاکی در جرم قابل گذشت
- به استناد ماده 23 قانون مجازات اسلامی ، گذشت شاکی در جرم قابل گذشت نباید مشروط و مقید باشد.
- گذشت شاکی باید روشن ، صریح و بیانگر قصد وی از گذشت در جرم باشد.
- گذشت شاکی باید در دادسرا و در مراحل اولیه تحقیق باشد. اظهارات وی لازم است طی صورتجلسه تنظیم و به امضای وی برسد.
- گذشت شاکی می تواند به صورت رسمی و غیر رسمی تنظیم شود.
- در صورت رسمی بودن گذشت ، این کار میتواند در یکی از دفاتر اسناد رسمی ، کلانتری توسط مامور کلانتری یا در مرجع قضایی انجام شود.
رابطه گذشت شاکی با انواع مجازات ها
الف) حدود
گذشت شاکی در جرایم حدی تأثیری در کاهش مجازات ندارد، فقط در دو جرم سرقت و قذف با در نظر گرفتن برخی شرایط موجب سقوط حد است .
ب) قصاص
در قتل غیر عمد ، با گذشت اولیاء دم ، قصاص ساقط می شود. امّا در قتل عمد، به جهت جنبه عمومی جرم ، بعد از گذشت شاکی ، مجازات تعزیری نیز برای قاتل اعمال میشود.
۳ –دیات
در جرایمی که متهم محکوم به پرداخت دیه میشود ، با گذشت شاکی ، پرداخت دیه متوقف میشود.
۴ –تعزیرات
جرایم تعزیری جرایمی هستند که در شرع برای آن مجازات پیش بینی نشده است. این مجازات این دسته از جرایم توسط قاضی و بر اساس قانون تعیین میشود.
در برخی جرایم تعزیری ، چنانچه جنبه عمومی وجود داشته باشد شکایت شاکی و سپس گذشت شاکی در توقف کامل مجازات تاثیر ندارد.
در برخی جرایم تعزیری ، که فقط جنبه خصوص جرم مهم است با گذشت شاکی ، پرونده مختومه شده و قرار موقوفی تعقیب صادر میشود.
آثار حقوقی در گذشت شاکی
الف) سقوط دعوی عمومی
اثر اصلی گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت ، سقوط دعوی عمومی است. یعنی با گذشت شاکی ، رسیدگی در هر مرحله ای از دادرسی متوقف خواهد شد.
مطلب مفید | جرم جعل عنوان
ماده 8 قانون مجازات اسلامی : در مواردی که تعقیب امر جزایی با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی موقوف می شود، هر گاه شاکی یا مدعی خصوصی پس از صدور حکم قطعی، گذشت کند، اجرای حکم موقوف و آثار حکم مرتفع می شود.
ب) سقوط مجازات
در صورت گذشت شاکی بعد از صدور حکم قطعی ، مجازات در جرم قابل گذشت ساقط میشود.
برابر ماده 8 قانون آیین دادرسی کیفری: هر گاه شاکی یا مدعی خصوصی پس از صدور حکم قطعی گذشت کند، اجرای حکم موقوف می شود و چنانچه قسمتی از حکم اجراء شده باشد، بقیه آن موقوف و آثار حکم مرتفع می شود.
پ) تخفیف مجازات
به استناد ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی ، دادگاه میتواند در صورت احراز جهات مخفّفه، مجازات تعزیری و یا بازدارنده را تخفیف دهد . یا آنرا تبدیل به مجازات از نوع دیگری نماید که مناسب تر به حال متهم باشد.
ت) محو آثار محکومیت
در جرایم قابل گذشت با گذشت شاکی ، در وهله اول مجازات ساقط میشود. همچنین آثار محکومیت کیفری نیز از بین میرود. علاوه بر این ، در صورت تکرار جرم ، مرتکب مشمول عنوان تکرار نخواهد شد و برابر ماده 8 آیین دادرسی کیفری آثار حکم مرتفع میشود.
ث) بقای حقوق خصوصی
سقوط دعوی عمومی تأثیری در دعوی خصوصی ندارد . گذشت شاکی از موجبات سقوط دعوی عمومی است. ولی مجرم باید ضرر و زیان ناشی از جرم را جبران نماید.
اهلیت در جرایم قابل گذشت
فردی که میخواهد از حق گذشت در جرایم قابل گذشت استفاده نماید ، باید اهلیت داشته باشد. صغار ، مجانین و اشخاص غیر رشید نمیتوانند اعلام گذشت نمایند. این امر بر عهده اولیای قانونی آنان است.
عدول از گذشت ، قابل استماع نیست
مستند به ماده 23 قانون مجازات اسلامی عدول از گذشت مسموع نیست . لذا هر گاه شاکی ابتدا اعلام گذشت کند ولی بعداً پشیمان شود، به این عدول از گذشت ، ترتیب اثر داده نمی شود.
مطلب مفید | مجازات حدی و تعزیری
انتقال حق گذشت به ورثه
به استناد تبصره ماده 23 قانون مجازات اسلامی ، حق گذشت به ورثه منتقل می شود. لذا حق گذشت، به وارث قانونی متضرر از جرم منتقل و فقط در صورت گذشت همه وراث ، تعقیب ، رسیدگی و اجرای مجازات موقوف می گردد.
اما چنانچه فقط تعدادی از وراث گذشت نمایند، اجرای مجازات متوقف نخواهد شد.
گذشت شاکی باید از روی اراده باشد
شاکی در جرایم قابل گذشت باید آزادانه گذشت نماید. یعنی وی نباید تحت اجبار ، اکراه ، فشار ، فریب یا خشونت ، وادار به اعلام گذشت شود.
اعلام گذشت در مرجع قضایی و دفتر اسناد رسمی
اعلام گذشت ضرورتی ندارد که حتماً در دفاتر اسناد رسمی انجام گیرد. طرفین می توانند به دادگاه یا اجرای احکام مراجعه و مراتب را نزد قاضی مربوطه اعلام تا توسط او صورت جلسه شود. صورت جلسه باید به امضای طرفین و یا اعلام کننده رضایت برسد.
اثر گذشت در جرائم غیرقابل گذشت
۱ – قبل از صدور حکم قطعی
چنانچه شاکی قبل از صدور حکم قطعی اعلام رضایت کند، در جرائم تعزیری و بازدارنده دادگاه می تواند در مجازات متهم تخفیف قائل شود و یا مجازات او را از نوعی به نوع دیگر که مناسب تر به حال متهم است تبدیل کند. برای مثال به جای حبس از مجازات جزای نقدی استفاده کند.
۲ – بعد از صدور حکم قطعی
هرگاه شاکی خصوصی بعد از صدور رای قطعی از شکایت خود صرف نظر کند، محکوم علیه می تواند با استناد به استرداد شکایت از دادگاه صادر کننده حکم قطعی درخواست کند تا در میزان مجازات او تجدیدنظر نماید.
فهرست جرایم قابل گذشت
- ماده ۵۳۶ کتاب پنجم تعزیرات: جعل و تزویر در اسناد و نوشته های غیر رسمی
- ماده ۵۹۶ کتاب پنجم تعزیرات: سو استفاده از ضعف نفس شخصی يا هوی و هوس او يا حوائج شخصی افراد غيررشيد
- ماده ۶۰۸ کتاب پنجم تعزیرات: توهین ساده
- ماده ۶۰۹ کتاب پنجم تعزیرات: توهین به مقامات
- ماده ۶۲۲ کتاب پنجم تعزیرات: سقط جنین به و‌اسطه ضرب يا اذيت و آزار زن حامله
- ماده ۶۳۲ کتاب پنجم تعزیرات: امتناع از دادن طفل
- ماده ۶۳۳ کتاب پنجم تعزیرات: رها کردن طفل در محل خالی از سکنه
- ماده ۶۴۱کتاب پنجم تعزیرات: مزاحمت تلفنی
- ماده ۶۴۷ کتاب پنجم تعزیرات: تدلیس در ازدواج
- ماده ۶۴۸ کتاب پنجم تعزیرات: افشای اسرار حرفه ای
- ماده ۶۶۸ کتاب پنجم تعزیرات: الزام به دادن نوشته با جبر و قهر يا با اكراه و تهديد ديگري
- ماده ۶۶۹ کتاب پنجم تعزیرات: تهديد به قتل يا ضررهاي نفسي يا شرفي يا مالي و يا تهدید به افشاء سري نسبت به خود يا بستگان
- ماده ۶۷۳ کتاب پنجم تعزیرات: سو استفاده از سفیدمهر و سفید امضا
مطلب مفید | حداقل حقوق و دستمزد
- ماده ۶۷۴کتاب پنجم تعزیرات: خیانت در امانت
- ماده ۶۷۶ کتاب پنجم تعزیرات: تحریق اموال منقول متعلق به دیگری
- ماده ۶۷۷کتاب پنجم تعزیرات: تخریب اموال منقول و غیر منقول متعلق به دیگری
- ماده ۶۷۹: کشتن یا ناقص کردن حيوان حلال گوشت متعلق به ديگري يا حيواناتي كه شكار آن ها توسط دولت ممنوع اعلام شده است
- ماده ۶۸۲: اتلاف اوراق تجارتي و غيرتجارتي غيردولتي
- ماده ۶۸۴: چراندن محصول دیگری يا خراب کردن تاكستان يا باغ ميوه يا نخلستان و قطع و درو محصول دیگری
- ماده ۶۸۵: قطع و اتلاف نخل خرما
- ماده ۶۹۰: در مواردی که املاک متعلق به اشخاص خصوصی باشد: تصرف عدوانی
- ماده ۶۹۲: تصرف ملک دیگری به قهر وغلبه
- ماده ۶۹۳: تصرف عدوانی، ممانعت ومزاحمت بعد از اجرای حکم
- ماده ۶۹۴: ورود به عنف به منزل دیگری
- ماده ۶۹۷: جرم افترا
- ماده ۶۹۸: جرم نشر اکاذیب
- ماده ۶۹۹: متعلق به دیگری قلمداد کردن آلات وادوات جرم
مطلب مفید | وکیل کمیسیون ماده 11 تعزیرات
- ماده۷۰۰: هجو
- ماده ۷۱۶: ایجاد صدمه بدنی باعث نقصان یا ضعف و… در اثر بی احتیاطی در رانندگی
- ماده ۷۱۷: ایجاد صدمه بدنی در اثر بی احتیاطی در رانندگی
- ماده ۷۴۴: تحریف و انتشار فیلم و عکس خصوصی
- جرائم انتقال مال غیر و کلاهبرداری موضوع ماده (۱) قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۵/۹/۱۳۶۷ مجمع تشخيص مصلحت نظام، به‌شرطی که مبلغ آن از نصاب مقرر در ماده (۳۶) اين قانون بیشتر نباشد (یعنی مساوی یا کمتر از یک میلیارد ریال) و نیز کلیه جرائم در حکم کلاهبرداری و جرائمی که مجازات کلاهبرداری درباره آنها مقرر شده یا طبق قانون کلاهبرداری محسوب میشود در صورت داشتن بزه دیده.
- سرقت موضوع مواد (۶۵۶)، (۶۵۷)، (۶۶۱) و (۶۶۵) كتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزيرات و مجازات‌هاي بازدارنده) مصوب۲/۳/۱۳۷۵ به شرطی که ارزش مال مورد سرقت بیش از دویست میلیون(۲۰۰,۰۰۰.۰۰۰) ریال نباشد و سارق فاقد سابقه مؤثر کیفری باشد.
- کلیه جرائم تعزیری درجه پنج و پایین‌تر ارتکابی توسط افراد زیر هجده سال در صورت داشتن بزه‌دیده،
- تمامی معاونت ها و شروع به جرم های مذکور
- ماده ۹ و ۱۰ قانون جلوگیری از بیماری های آمیزشی واگیر دار مصوب ۱۳۲۰ در خصوص مبتلا کردن فرد دیگری به بیماری آمیزشی واگیر دار و مبتلا نمودن زن به بیماری کوفت
- ماده ۱۱ و ۱۲ قانون چک مصوب ۷۲ در رابطه با چک بلا محل
- بند الف ماده ۷۰قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰ و اصلاحیه های بعدی در رابطه با بدون زن قلمداد نمودن خود هنگام ازدواج
مطلب مفید | وکیل تنظیم دادخواست ، شکواییه و لایحه
- مواد ۱تا ۵ لایحه رفع تجاوز از تأسیسات آب و برق کشور مصوب ۱۳۵۹ در مورد استفاده غیر مجاز از آب و برق کشور (ماده واحده قانون منع توقیف اشخاص در قبال تخلف از انجام تعهدات و الزامات مالی مصوب ۱۳۵۲ در مورد تخلف از انجام تعهدات و الزامات مالی)
- مواد ۴۵ و ۱۰۵ و۱۱۰ قانون ثبت در مورد ثبت ملک غیر تبصره ماده ۴۵قانون توزیع عادلانه آب مصوب ۱۳۶۱ و جرایم مشمول بندهای ب ، ج ، د از همین قانون در مورد انتقال، تصرف فیا به هدر دادن آب متعلق به دیگری
- ماده ۳۱ قانون اعسار مصوب ۱۳۱۳ در رابطه با استفاده از حکم اعسار بعد از رفع عسرت
- مواد ۱ و ۲ از قانون راجع به بدهی وارده به مهمان خانه مصوب ۱۳۷۲ (تخلف در مهمانخانه ها یا پانسیونها)
- ماده ۱ تا ۷ قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار حقوقی مصوب ۱۳۵۲ در مورد ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار حقوقی
- مواد ۱۷تا ۲۰ و ۲۰ و ۲۲ تا ۲۵ و ۳۰ از قانون حمایت حقوق مؤلفان در رابطه با تجاوز نسبت به حقوق پدید آورندگان آثار
- تبصره ۵ ماده ۱۵ و مواد ۴۲ تا ۴۶ و ۵۰ تا ۵۱قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع مصوب ۱۳۴۶ در مورد تخریب جنگلها و مراتع
مواد ۱ و ۲ و ۳ قانون مرتکبین قاچاق مصوب ۱۳۱۲ و اصلاحیه مصوب ۱۳۷۳ در رابطه با قاچاق اموال موضوع عایدات دولت
- مواد ۳ و ۵ و ۶ و قسمت اول ماده ۷از قانون راجع به واگذاری معاملات ارزی بانک ملی ایران مصوب ۱۳۳۶ در ارتباط با تخلفات معاملات ارزی
- ماده ۴۲از قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۵۱ در مورد تخلفات پولی و بانکی کشور
- مواد ۱۷ و ۱۸ و ۲۱ قانون کیفری بزه های مربوط به راه آهن مصوب ۱۳۲۰ از جرائم مربوط به راه آهن
- ماده ۱۳۰قانون شرکتهای تعاونی مصوب ۱۳۵۰ در ارتباط با ایراد خسارت عمدی به شرکت از طریق عدم انجام تعهد
- ماده ۲۰۱قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۶۶ در مورد تخلفات مالیاتی
