شرایط تخفیف مجازات و جهات آن
شرایط و جهات تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامی
هدف نهایی قانونگذار از مجازات مجرم ، بازدارندگی و خودداری از ارتکاب جرم است. بنابراین گاهی در وقوع جرم ، قاضی شرایط و جهاتی را مشاهده میکند که تخفیف مجازات با آثار بیشتری در خودداری مجرم برای ارتکاب جرم در آینده همراه خواهد بود.
بنابراین قاضی ممکن است در فرایند دادرسی در موارد خاص به این نتیجه برسد که شرایط و جهات تخفیف مجازات را در نظر بگیرد. اجرای این تصمیم به معنای آن است که مجازات مجرم به کمتر از حداقل آن مجازات تقلیل پیدا میکند.
مطلب مفید | اثبات بی گناهی در جرم مواد مخدر
شرایط تخفیف مجازات که با استناد به آنها قاضی میتواند در مجازات مجرم تخفیف دهد در ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی آمده است . این شرایط عبارتند از :
- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی.
- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن.
- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک‌آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم.
- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی در حین تحقیق و رسیدگی.
- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری.
- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن.
- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیان بار جرم.
- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.
در هنگام صدور حکم ، قاضی موظف است جهات تخفیف مجازات را در حکم خود قید کند.
این تخفیف یکبار در حکم می آید و نمیتوان با استناد به مواد دیگر قانون ، دوباره مجازات را تقلیل داد.
کدام نوع مجازات مشمول شرایط تخفیف مجازات میشود؟
مجازات ها انواع مختلف دارند. حدود ، قصاص ، دیات و تعزیرات چهار نوع مجازات در قلمرو قوانین کشور هستند . از میان مجازات های مورد نظر فقط تعزیرات هستند که مشمول شرایط تخفیف مجازات میشوند .
تخفیف در مجازات ، اختیاری است
نکته مهم حقوقی آن است که اگر مجرم مستوجب تخفیف مجازات باشد ، دادگاه الزامی به اعمال تخفیف در مجازات ندارد. بنابراین تخفیف در مجازات بستگی به تشخیص دادگاه و قاضی صادر کننده حکم دارد. لذا نمیتوان دادکاه را ملزم به تخفیف در مجازات نمود.
گذشت شاکی به عنوان شرایط تخفیف مجازات
گذشت شاکی در جرایم غیرقابل گذشت قبل و بعد از صدور حکم ممکن است واقع شود. هر گاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم غیرقابل گذشت، پس از قطعی شدن حکم از شکایت خود صرف نظر کند، محکوم‌علیه میتواند از دادگاه صادر کننده حکم قطعی، درخواست کند در میزان مجازات او تجدیدنظر شود.
مطلب مفید | تجدید نظر خواهی در احکام حقوقی
در این صورت، دادگاه مجازات را در صورت اقتضاء در حدود قانون تخفیف می‌دهد یا به مجازاتی که مناسب تر به حال محکوم علیه باشد، تبدیل میکند و این رأی قطعی است.
مطلب مفید | وکالت پرونده مواد مخدر
ممکن است در مواردی ، گذشت شاکی ، جزء مهمترین شرایط تخفیف مجازات در نظر گرفته یشود.
زمان اعمال تخفیف
تخفیف مجازات ، در هنگام صدور حکم صورت میگیرد. از اینرو قاضی نمیتواند پس از صدور رأی به بهانه اجرای شرایط تخفیف در مجازات ، تغییراتی را در حکم صادره ایجاد نماید.
نکات مهم حقوقی
- تخفیف از اختیارات محاکم است و قاضی الزامی به این کار ندارد.
- تخفیف فقط مشمول جرائم تعزیری است . نمیتوان آن را در مورد حدود ، قصاص و دیات بکار برد.
- تخفیف مجازات نمیتواند همزمان با تبدیل مجازات مورد استفاده قرار گیرد. لذا دادگاه نمی تواند ابتدا مجازات تعزیری و بازدارنده را تخفیف دهد و سپس آن را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید.
- چنانچه دادگاه بدوی اقدام به تخفیف مجازات کند، دادگاه تجدید نظر نمی تواند به همان جهت، مجازات را تخفیف دهد . ولی به جهات دیگر می تواند مجازات را تخفیف دهد.
- دادگاه تجدیدنظر در جریان رسیدگی به پرونده میتواند در صورت تشخیص تخفیف مجازات ، حکم بدوی را تایید و مجازات او را تخفیف دهد . حتی اگر فرد محکوم ، تقاضای تجدیدنظر نکرده باشد.
جهات تخفیف جرم در قانون مجازات اسلامی
در ماده ۳۷ اصلاحی قانون مجازات اسلامی به این امر اشاره کرده است که اگر یک یا چند جهات تخفیف در جرم صورت گرفته وجود داشت دادگاه این اختیار را دارد که مجازات تعزیری را بنا به شرایط متهم کاهش یا تبدیل نماید . این جهات عبارتند از :
الف) کاهش مجازات حبس تا مقدار ۱ تا ۳ درجه در مجازات‌هایی که درجه آنها ۴ یا بالاتر می‌باشد
ب) کاهش مجازات حبس درجه ۵ و ۶ به مقدار ۱ الی ۲ درجه یا تبدیل آن
پ) کاهش انفصال دائم فرد به موقت به مقدار ۵ تا ۱۵ سال
ت) تبدیل مصادره کل دارایی به جزای نقدی درجه ۱ تا ۴
ث) کاهش سایر مجازات‌های تعزیری به مقدار ۱ یا ۲ درجه و یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه
انواع تخفیف مجازات
تخفیف مجازات بر سه نوع است:
الف) تخفیف قانونی : این نوع تخفیف الزامی است و مقننن به لحاظ خاص و با انگیزه‌ای مشخص ارتکاب فعل مجرمانه را مورد تخفیف قرار می‌دهد. مانند مواد ۵۳۱ و ۵۳۸ قانون مجازات اسلامی.
ب) تخفیف قضایی : اختیار دادگاه بر تخفیف مجازات قانونی پس از احراز کیفیات مخففه است.
پ) انواع دیگر تخفیف
توبه مجرم
توبه در قانون مجازات اسلامی به عنوان یکی از ارکان و شرایط تخفیف مجازات شناخته شده است به این منظور که اگر مجرم از جرم مرتکب شده پشیمان شد و درخواست توبه و اصلاح داشت قانون میتواند به این موضوع نگاه کرده و تخفیفاتی لحاظ نماید.
به همین منظور در ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی آورده شده است که در جرائم تعزیری به جز درجه ۶ تا ۸ زمانی که مجرم اظهار ندامت و پشیمانی نماید دادگاه میتواند در خصوص جرم رخ‌داده شده تخفیفات لازم را اعمال نماید.
مطلب مفید | فرجام خواهی از احکام دادگاه
