تطبیق جنسیت چیست؟

تطبیق جنسیت چیست؟

تطبیق جنسیت

آشنایی با موضوع تطبیق جنسیت یا تغییر جنسیت

آیا تا کنون اصطلاح تطبیق جنسیت به گوشتان خورده است؟ شاید برایتان عجیب باشد ولی اکنون این موضوع به یکی از موضوعات حقوقی تبدیل شده است . نمونه بارز آن که اخیراً تا حدودی رسانه ای و فراگیر شد موضوع تغییر جنسیت یکی از هنرمندان عرصه بازیگری بود.

افراد زیادی در سراسر دنیا با این مشکل مواجه هستند که احساس میکنند جنسیت شان با روحیات و اخلاقیات آنها سازگاری ندارد. با پیشرفت علم و آگاهی  مردم از این قبیل مشکلات امروزه تعداد عمل های جراحی در زمینه تطابق جنسی به سرعت در حال افزایش است.

آنچه پس از این اعمال جراحی حائز اهمیت میباشد، پیگیری مسائل حقوقی است. حقوق افراد پس از تطبیق جنسیت دستخوش تغییر میشود که بسیار مهم است. در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف به این موضوع میپردازیم.

 مطلب مرتبط | وکیل تطبیق جنسیت

آشنایی با واژه های تراجنسی و دو جنسی

دو واژه ای که خیلی شنیده میشوند، تراجنسی و دو جنسی هستند. این دو متفاوت از هم هستند. این در حالی است که بسیاری اوقات به اشتباه یکسان درنظر گرفته میشود و یا به جای یکدیگر به کار برده میشوند.

• تراجنسی:

افرادی هستند که از جنسیت خود راضی نیستند. این افراد از نظر ذهنی و روانی خود را با جنسیتی متفاوت از جنسیت فعلی که در ظاهر از آن برخوردار هستند، میشناسند و باور دارند. این افراد تنها با اختلالات روانی عدم تطابق جنسیتی مواجه هستند و از نظر ظاهری و جسمانی هیچ مشکلی ندارند ولی با این حال نیازمند تطبیق جنسیت هستند.

• دوجنسی:

به افراد دو جنسه گفته میشود که از هنگام تولد دچار ابهام در هویت جنسی خود میباشند. اندام های جنسی این افراد حالت بینابینی دارد‌. از نظر ظاهری ممکن است به یک جنس شباهت داشته باشند در حالی که خصوصیات اخلاقی، رفتار و صدای آنها به جنس دیگر مشابهت بیشتری دارد.

آیا قانوناً امکان تغییر و تطبیق جنسیت در ایران وجود دارد؟

تغییر جنسیت در ایران به صورت قانونی

افرادی که واقعاً از آشفتگی های روانی به خاطر عدم تطابق جنسیتی خود رنج میبرند، میتوانند برای تغییر و تطبیق جنسیت اقدام کنند. با توجه به اینکه این عمل باید به صورت قانونی و شرعی انجام شود، انجام چندین مرحله برای کسب مجوزهای لازم و ضروری است. در صورتیکه افراد از شرایط خاصی برخوردار باشند این امکان را دارند که شرعاً و قانوناً برای تغییر و تطابق جنسیت خود از طریق اقدامات پزشکی در کشور ایران اقدام کنند و هیچ مشکلی متوجه آنها نخواهد بود.

مراحل قانونی تطبیق جنسیت در کشور چگونه است؟

در نخستین گام افراد متقاضی باید به نزدیکترین دفتر قضایی محل سکونت خود مراجعه کنند. در این دفاتر فرمی با عنوان تغییر جنسیت و تغییر نام باید تکمیل و در دادگاه خانواده ثبت شود.همچنین می توانند برای کسب اطلاعات بیشتر به وکیل تغییر جنسیت مراجعه کنند.

زمان دقیق رسیدگی به پرونده از طریق سامانه ثنا به افراد متقاضی ابلاغ میشود. قاضی پرونده نیز به منظور دریافت نظرات کارشناسانه، پرونده مربوطه را به پزشکی قانونی ارجاع میدهد. همچنین فرد متقاضی از سوی پزشکی قانونی به یک روانپزشک معتمد از نظر دادگاه ارجاع داده میشود تا مراحل روان درمانی او سپری شود.

پس از اتمام این دوره، روانپزشک معتمد نظر نهایی خود را رسماً به پزشکی قانونی اعلام میکند. این نهاد نیز نظر خود را همراه با نظر پزشک روانشناس به دادگاه که مسئول رسیدگی به پرونده میباشد اعلام میدارد.

دادگاه نیز در نهایت بر اساس این نظرات کارشناسانه، حکم خود را مبنی بر تایید یا رد درخواست تغییر جنسیت و تغییر نام اعلام خواهد کرد.

بعضاً متقاضیان تطبیق جنسیت قبل از مراجعه به دادگاه ، برای درخواست تطبیق جنسیت، جلسات رواندرمانی را بطور کامل سپری نموده اند. در چنین شرایطی این امکان وجود دارد تا آنها مدارک را همراه دادخواست ضمیمه کنند.

مجوز شرعی تغییر یا تطبیق جنسیت

یکی از مشکلات و ابهامات در زمینه تطبیق جنسیت ، هماهنگی این موضوع با شرع میباشد. با وجود آنکه در فقه ، سخن از احکام فرد خنثی (‌یعنی فردی که جنسیتش چندان مشخص نیست)‌ به میان آمده است ، اما موضوع عمل تطبیق جنسیت امری جدید بوده و سابقه چندانی ندارد. بنابراین برخی فقها در مورد این موضوع اظهارنظر کرده و حکم آن را بیان کرده‌اند . زیرا تطبیق جنسیت  آثار فقهی و شرعی بسیاری دارد. مواردی مانند ارث،‌ قبول شهادت فرد،‌ احکام عبادی شخصی و بسیاری امور دیگر.

باید توجه داشت که تمامی فقها، حکم شرعی تطبیق جنسیت را برای افراد سالم حرام می‌دانند و به هیچ عنوان جوازی برای این عده صادر نمی‌شود. بحث بر سر افرادی است که دچار آشفتگی جنسی بوده یا در اصطلاح فقهی، خنثی هستند. در این مورد باید دانست که اغلب فقها  حکم به جواز این عمل داده‌اند . مشروط بر این که زمینه آن در خلقت فرد وجود داشته باشد و این عمل، مستلزم انجام فعل حرامی نباشد. بر اساس همین فتاوی ، قانونگذار نیز عمل تطبیق جنسیت را به رسمیت شناخته و اجازه آن را داده است.

تبعات حقوقی تغییر جنسیت بر ازدواج و مهریه

همانطور که میدانید تطبیق جنسیت با مجوز قانونی در ایران امکان‌پذیر است. حال ببینیم با انجام عمل تطبیق جنسیت ، وضعیت ازدواج فرد و مسائل مرتبط با آن چگونه خواهد بود. هنگامی که یکی از زوجین اقدام به تطبیق جنسیت می‌کند ، ممکن است یکی از حالات زیر حادث شود :

الف) تغییر جنسیت یکی از زوجین قبل از رابطه جنسی:‌

ممکن است در زمان نامزدی و یا حتی پس از ازدواج و قبل از برقراری رابطه جنسی، یکی از زوجین اقدام به تطبیق جنسیت کند . با توجه به اینکه ازدواج مرد با مرد و زن با زن حرام است، بنابراین ازدواج باطل شده و چون رابطه جنسی نیز برقرار نشده، دیگر دلیلی برای پرداخت مهریه وجود ندارد. بنابراین اگر مهریه پرداخت شده باشد، باید عودت داده شود و اگر طرف مقابل به واسطه این تغییر دچار خسارت شده باشد، می‌تواند آن را مطالبه کند.

ب) تغییر جنسیت یکی از زوجین با وجود رابطه جنسی:‌ 

چنانچه یکی از زوجین بعد از رابطه جنسی اقدام به تغییر جنسیت  کند. در این صورت ‌ازدواج وی باطل خواهد شد . زیرا ازدواج مرد با مرد و زن با زن حرام است. اما با توجه به وجود رابطه جنسی، مهریه باید پرداخت شود. یعنی اگر مردی به زن تغییر جنسیت داده، باید مهریه را بپردازد و نیز اگر زنی به مرد تبدیل شده است، کماکان مستحق مهریه خواهد بود.

پ) تغییر جنسیت همزمان زوجین: 

در این فرض فقها حکم به انحلال ازدواج نمی‌دهند . اما از باب احتیاط معتقدند که اگر زوجین بخواهند با یکدیگر ادامه زندگی دهند، بهتر است مجدد عقد نکاح بین آنها خوانده شود . و اگر تمایل به ادامه زندگی با هم ندارند، حتما طلاق بین ایشان اجرا گردد تا برای ازدواج با دیگری ، هیچ شبهه‌ای در میان نباشد.

حضانت، نفقه و ولایت اطفال بعد از تغییر جنسیت

می‌دانیم که ولایت بر طفل، حق و تکلیف پدر است و نفقه فرزند نیز بر پدر واجب است. همچنین حضانت طفل تا ۷ سالگی با مادر بوده و پس از آن تا سن بلوغ ، با پدر است. حال چنانچه یکی از والدین عمل تغییر جنسیت را انجام داد، وضعیت حضانت و باقی امور به قرار زیر خواهد بود :

الف) تبدیل زن به مرد: 

هنگامی که زن به مرد تبدیل می‌شود، حق ولایت و حضانت برای او تغییری نخواهد کرد. در واقع عنوان مادر بودن در نگاه عرف تغییر نمی‌کند، همان‌گونه که از دید شرعی نیز مادر کسی است که فرزند از تخمک او به دنیا آمده و پدر نیز کسی است که فرزند از نطفه او به دنیا آمده باشد. بنابراین عنوان مادر و پدر حتی با تطبیق جنسیت نیز تغییر نخواهد کرد.

با این توضیح باید گفت اگر حق حضانت با مادر باشد و او تغییر جنسیت دهد، این حق از او سلب نخواهد شد. همچنین اگر حق حضانت با پدر باشد، مانند جایی که فرزند دختر یا پسری ۸ ساله است، این تغییر جنسیت سبب نمی‌شود حق حضانت به زنی که به مرد تبدیل شده تعلق بگیرد.

این امر در مورد ولایت نیز صادق است. یعنی اگر زن تبدیل به مرد شود، ولایت برای پدر است و بعد از او نیز با جد‌ پدری خواهد بود. بنابراین به طور کلی تبدیل شدن زن به مرد، در حق حضانت و ولایت او تاثیری نخواهد داشت. با این توضیحات چون نفقه بر عهده پدر است،‌ زنی که به مرد تبدیل شده، تکلیفی در قبال پرداخت نفقه فرزندان نخواهد داشت.

ب) تبدیل مرد به زن:

هنگامی که مرد به زن تغییر جنسیت دهد، در مورد ولایت و حضانت دو نظر وجود دارد. برخی معتقدند که با این تغییر، ولایت مرد ساقط می‌شود. اما در مقابل عده‌ای هم معتقدند که عنوان پدر و این که فرزند از نطفه او متولد شده، کماکان پابرجاست. پس حق ولایت و حضانت مرد دست‌خوش تغییر نخواهد شد. در مورد نفقه نیز چون عنوان پدر کماکان بر جایش باقی است، نفقه فرزندان حتی پس از تبدیل مرد به زن، بر عهده او خواهد بود.

تبعات حقوقی تغییر جنسیت بر نفقه زوجه

با توجه به این که پس از تغییر جنسیت ازدواج باطل می‌شود، ‌دیگر عقد ازدواجی نیست تا تکلیف به پرداخت نفقه مطرح باشد. یعنی با پایان رابطه ازدواج به واسطه تغییر جنسیت، دیگر مرد تکلیفی به پرداخت نفقه نخواهد داشت؛ چه زن به مرد تبدیل شده باشد و چه مرد به زن تبدیل شده باشد.

آثار حقوقی تغییر جنسیت بر ارث

یکی از سوالات مهم در این زمینه این است که در صورت تطبیق جنسیت چه تغییری در سهم‌الارث فرد رخ خواهد داد؟ حالاتی را که می‌توان تصور کرد را با هم بررسی می‌کنیم.

الف)  والدین تغییر جنسیت داده اند و فرزند فوت شده است:

در این حالت ملاک، زمان انعقاد نطفه است. یعنی عنوان مادر یا پدر در زمان بسته شدن نطفه مدنظر است و هر گونه تغییری در جنسیت ایشان، در سهم‌الارث تغییری ایجاد نمی‌کند. مثلا اگر پدر جنسیتش را به زن تغییر داده باشد و تنها وارثان متوفی پدر و مادرش باشند،‌ مادر یک سوم و پدر دو سوم ارث خواهد برد و تغییر جنسیت پدر، تغییری در سهم‌الارثش ایجاد نخواهد کرد.

ب) فرد تغییر جنسیت داده و یکی از والدین یا کسی که این فرد ورثه او حساب می‌شود فوت کند: 

در این حالت آنچه ملاک است، جنسیت فرد در هنگام فوت مورث است. یعنی اگر فرزند دختر بوده و به پسر تغییر جنسیت دهد و سپس پدرش فوت کرده باشد،‌ وی سهم پسر را می‌برد ، یعنی دو برابر دختران و بالعکس. در مورد برادر و خواهر نیز همین‌گونه است.

باید توجه داشت که تطبیق جنسیت در زمان فوت مورث ملاک است و تطبیق جنسیت پس از فوت مورث و قبل از تقسیم ترکه ، هیچ اثری نخواهد داشت.

کدام دادگاه مرجع رسیدگی به پرونده های تغییر جنسیت است؟

ماده ۴ از قانون حمایت خانواده مقرر میدارد دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به پرونده های مربوط به تغییر جنسیت را دارد. بنابراین دادگاه خانواده محل سکونت فرد متقاضی، مرجع رسیدگی به این درخواستها خواهد بود.

آیا تغییر جنسیت از نظر شرعی هم مورد قبول است؟

قانونگذار در ایران برای وضع تمام قوانین خود، به شرعی بودن احکام و قوانین توجه میکند. اینکه موضوع تغییر و تطبیق جنسیت از نظر شرعی مورد قبول است یا نه یکی از سوالاتی است که همیشه مطرح بوده است.

تغییر و تطابق جنسیتی همچنین آثار فقهی و حقوقی مختلفی را از قبیل ارث، شهادت فرد در دادگاه و … به همراه دارد. که تمام این موارد باعث میشوند تا اهمیت موضوع دو چندان شود. تمام فقها شرعاً تغییر و تطابق جنسیتی را برای افرادی که سالم هستند حرام عنوان کرده و به هیچ وجه برای این کار مجوز صادر نمی‌کنند. اما در خصوص افرادی که دچار مشکلات و آشفتگیهای جنسیتی بوده و از منظر فقهی اصطلاحاً خنثی به شمار میروند. اغلب فقها جواز این عمل را صادر کرده و به همین علت قانونگذار نیز این عمل را قانونی دانسته و در نهایت دادگاه اجازه آن را صادر میکند.

آیا تغییر جنسیت افراد در قراردادها تاثیر گذار است؟

 تطابق جنسیت به معنی از دست رفتن هویت اشخاص نیست. تمام حقوق مادی و معنوی افراد پس از تغییر و تطبیق جنسیت  حفظ شده و به افراد تعلق میگیرد. اینکه جنسیت فرد روی یک قرارداد تاثیرگذار باشد به ماهیت قرارداد بستگی دارد.

در مواردی که جنسیت افراد هیچ اثر حقوقی نداشته باشند، تغییر جنسیت نیز هیچ اثری نخواهد داشت. اما در شرایطی که در قراردادها، جنسیت طرفین قرارداد روی شرایط کلی تأثیرگذار باشد و نقش پررنگ و مهم داشته باشد، وضعیت متفاوت است. قرارداد امضا شده از زمانی که یکی از طرفین قرارداد تغییر یا تطبیق جنسیت انجام داده باشد، باطل میشود.

ولی با این حال روی شرایط قبل از تغییر جنسیت تاثیرگذار نخواهد بود. پس از تغییر جنسیت کلیه مسائل حقوقی از قبیل وضعیت ازدواج و مهریه، نفقه، حضانت و ولایت فرزندان و… دارای شرایط خاصی است که به دقت باید از نظر قانونی مورد بررسی قرار بگیرند.

 نقش وکیل در پرونده های مربوط به تغییر جنسیت

وکیل تطابق جنسیت

اغلب افراد به تنهایی قادر به پیشبرد صحیح پرونده های تطبیق جنسیت نیستند و موفق به احقاق حقوق خود نمیشوند.  در چنین شرایطی کمک گرفتن از یک وکیل ماهر برای افراد بیشترین نفع را به همراه دارد.

این موضوع در رابطه با پرونده های تطبیق جنسیت نیز صادق است. وکیل دادگستری حاذق با دانش حقوقی خود این پرونده ها را در سریعترین حالت ممکن به پیش میبرد. وکلای ماهر از همان ابتدای ارائه درخواست به دادگاه با موکلین خود همراه هستند. آنها در جلسه دادرسی حاضر هستند و از موکلین خود دفاع میکنند.

در پرونده های مربوط به تغییر جنسیت امکان تجدید نظر در صورت صدور رای دادگاه وجود دارد. پس از آن که متقاضی، اعتراض خود را نسبت به رای دادگاه اعلام داشت، وکیل مدافع، روال قانونی مربوط به تجدیدنظرخواهی را تا حصول نتیجه مدنظر پیگیری خواهد کرد.

پس از اعلام حکم قطعی دادگاه روند تغییر جنسیت و نام کوچک در شناسنامه از طریق اداره ثبت احوال محل سکونت انجام خواهد شد. همچنین وکیل مدارک هویتی جدید که برای فرد صادر میشوند و تحویل گرفته و در نهایت مسائل حقوقی مربوط به تطبیق جنسیت را حل مینماید.

سخن پایانی

عمل تطبیق جنسیت موضوعی است که افراد بسیاری را در داخل کشور نیز درگیر کرده است. افرادی که نتوانند بین شخصیتی که در درون آن هاست و آن چه که به نام جنسیت از بیرون دیده میشود به تعادل برسند دچار اختلالات شدیدی میشوند. بنابراین انتخاب آنها انجام عمل تطابق جنسیت است که با وجود قانونی و شرعی بودن این عمل، مسائل حقوقی و فقهی گوناگونی وجود دارد که باید مورد پیگیری قرار بگیرند.