نقض تعهدات قراردادی و چند نکته مهم در باره آن
همه آنچه باید در مورد نقض تعهدات قراردادی بدانید
آیا تا کنون قرارداد امضا کرده اید؟ آیا میدانید قرارداد چه موادی دارد؟ و چگونه میتوان مبادرت به تنظیم قرارداد نمود؟ و آیا در مورد ضمانت های اجرایی قرارداد و نقض تعهدات قراردادی چیزی میدانید؟
مطلب مفید | وکیل تنظیم قرارداد
در مقاله حاضر ما بدنبال آن هستیم که در ارتباط با موارد فوق و برخی موضوعات دیگر نکاتی را مورد توجه قرار دهیم. با ما همراه باشید تا در این مورد اطلاعات بیشتری کسب نماییم.
تعهد و نقض تعهد قراردادی و حق فسخ
تعهد قراردادی
در هر قراردادی طرفین برابر آنچه که در قرارداد بین خود منعقد میکنند ملتزم به انجام اموری میشوند که بر آن تعهد میدهند. برای استحکام و ضمانت اجرای قرارداد، شروطی نیز در قرارداد ذکر میشود. و فراتر از آن، در نظر گرفتن خسارت برای آنکه در صورت تخلف و نقض تعهدات قراردادی، طرف قاصر جبران خسارت نماید.
نقض تعهد قراردادی
حال اگر یکی از طرفین در انجام تعهدات خود کوتاهی نماید و یا در انجام وظایفی که برابر قرارداد باید به جا می آورده کوتاهی کند، از این امر به «نقض تعهدات قراردادی» یاد میشود.
دعوای نقض تعهد یا عدم ایفای تعهد
دعوای قرارداد معمولاً در زمانی مطرح میشود که چنین حالتی رخ دهد. یعنی طرفی که از قرارداد به خاطر نقض تعهدات قراردادی طرف مقابل متضرر شده به دادگاه مراجعه و علیه متخلف دادخواست تقدیم میکند. وی از دادگاه الزام به انجام تعهد یا الزام به ایفای تعهد خوانده که همان طرف دیگر قرارداد است را خواستار میشود.
فسخ در مقابل نقض تعهد
معمولاً در شرایطی خواهان دعوا، بدنبال طرح دعوای الزام خوانده به ایفای تعهد به خاطر نقض تعهدات قراردادی میرود که هنوز بحث فسخ قرارداد مطرح نیست. به عبارتی مادام که میتوان دعوای الزام به ایفای تعهد را مطرح نمود به راحتی دادگاههای دعوای فسخ قرارداد را نمیپذیرند. مگر آنکه شروط مندرج در قرارداد امکان فسخ را به طرفین بدهد.
مطلب مفید | خسارت تاخیر در تخلیه ملک
اهمیت نگارش قرارداد توسط وکیل خبره یا افراد با تجربه زمانی آشکار میشود که از قبل این مکانیزم ها در قرارداد ذکر شده باشد. در این صورت فرد متضرر با استناد به مواد قرارداد و شروط آن به راحتی میتواند آنگونه که تمایل دارد دادخواست خود را علیه متخلف و یا ناقض تعهدات قراردادی مطرح نماید.
حال اگر قرارداد قبلاً توسط وکیل تنظیم قرارداد تنظیم شده باشد، و وی در قرارداد حق فسخ را مد نظر قرار داده باشد، در صورت نقض تعهدات قراردادی، طرفی که خسارت دیده میتواند علاوه بر طرح دادخواست الزام به اجرای عین تعهد، و مطالبه خسارت تاخیر در ایفای تعهد ، در صورت تمایل ، قرارداد را نیز به صورت یک طرفه فسخ نماید.
مطلب مفید | الزام به تنظیم سند رسمی
مسئولیت قراردادی و مطالبه خسارت در قرارداد
قانون مدنی در مورد قراردادها و ضمانت اجرای نقض تعهدات قراردادی مکانیزم های مطالبه خسارت و ایفای مسئولیت قراردادی حساس است. در ماده 221 این قانون تصریح شده است: «اگر کسی تعهد اقدام به امری را بکند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند در صورت تخلف مسئول خسارت طرف مقابل است مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و یا تعهد عرفاً به منزله تصریح باشد و یا بر حسب قانون موجب ضمان باشد».
همچنین در مواد 226 تا 230 قانون مدنی نکات دیگری مورد تصریح قانونگذار قرار گرفته است. این نکات عبارتند از:
- ادعای خسارت زمانی میتواند مطرح شود که برای ایفاء تعهد در قرارداد، مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد.
- چنانچه برای ایفاء تعهد مدتی در قرارداد ذکر نشده باشد، طرف متضرر وقتی میتواند ادعای خسارت نماید که اختیار ادعای خسارت در قرارداد برای وی مقرر شده باشد. وی باید ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است.
- متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به پرداخت خسارت میشود که نتواند ثابت نماید عدم انجام تعهد، به واسطه علت خارجی بوده است.
- اگر متعهد به واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست، نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود.
- در صورتی که موضوع تعهد تادیه، وجه نقد باشد دادگاه میتواند با رعایت ماده 221 قانون مدنی، مدیون را به جبران خسارت حاصله از تاخیر در پرداخت دین، محکوم نماید.
خسارت تاخیر یا وجه التزام
موضوع خسارت تاخیر در ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است. بر این اساس، چنانچه در پرداخت آن تاخیر شود، به استناد ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، بدهکار می بایست بر اساس تغییر نرخ شاخص بانکی مرکزی خسارت بدهد. اما طرفین می توانند توافق کنند که مبلغی بیش از این میزان به عنوان جریمه پرداخت شود. به مبلغ مشخص در قرارداد بابت جبران ضرر و زیان، «وجه التزام» و یا «وجه التزام قراردادی» می گویند.
البته باید توجه داشت که خسارت تاخیر در نقض تعهدات قراردادی موضوع ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی که بر مبنای شاخص اعلامی بانک مرکزی تعیین می شود همزمان با وجه التزام قراردادی قابل مطالبه نیست و دادگاه تنها به یکی از آنها حکم میدهد و در این موارد معمولا به خسارت مقطوعی(وجه التزام) که در قرارداد تعیین شده است ، حکم داده می شود.
همزمانی دو خواسته و قابل جمع بودن یا نبودن آنها
(نکات مهم در نقض تعهدات قراردادی)
در اینجا قصد داریم در مورد چند حالت بحث نماییم که در دعاوی قراردادی ممکن است همزمان دو نوع مطالبه مد نظر خواهان دعوا باشد. می خواهیم ببینیم در کدام موارد امکان مطالبه همزمان این دو مورد وجود دارد. این موارد عبارتند از :
1 ) مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت عدم انجام آن
2 ) مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت تاخیر
3 ) مطالبه هم زمان اجرای تعهد و فسخ قرارداد
4 ) مطالبه همزمان خسارت و فسخ قرارداد
مورد اول) مطالبه هم زمان اجرای تعهد و خسارت عدم انجام آن
در این مورد فرض کنید طی یک قرارداد و یا معامله قرار بوده آقای الف در تاریخ معین مبلغ 1 میلیارد به آقای ب بدهد. شرط این بوده که در تاریخ مذکور اگر مبلغ مورد نظر پرداخت نشد، 30 میلیون خسارت نیز به مبلغ مربوط به اصل تعهد اضافه و بابت عدم انجام تعهد باید پرداخت شود.
حال سوال این است که آیا امکان چنین مطالبه بابت خسارت نقض تعهد قراردادی وجود دارد؟
در پاسخ باید گفت مطالبه همزمان خسارت نقض تعهدات قراردادی و الزام به اجرای عین تعهد امکان پذیر نیست. زیرا خسارت عدم ایفای تعهد جایگزین تعهد اصلی است و اصطلاحاً خسارت عدم انجام تعهد بدل تعهد است و منطقا شخص نمی تواند اصل تعهد و جایگزین آن (خسارت) را همزمان مطالبه نماید.
با این وجود، چنانچه تعهد قراردادی از نوع ترک فعل باشد مانند قرارداد تعهد به عدم افشای اطلاعات، یا عدم رقابت، و آن تعهد نقض شود، به موجب رویه قضایی، منعی برای مطالبه خسارت ناشی از نقض تعهد و الزام به توقف نقض تعهد وجود ندارد.
بنابراین توصیه میشود در قرارداد علاوه بر اینکه خسارت تعیین می کنید، تصریح نمایید خسارت با امکان الزام به انجام تعهد اصلی قابل جمع است. در غیر این صورت، باید یکی از آنها را انتخاب کنید. و عملاً امکان دریافت خسارت را از دست خواهید داد .
مورد دوم) مطالبه همزمان اجرای تعهد و خسارت تاخیر
در اینجا این سوال مطرح میشود که آیا امکان مطالبه همزمان اجرای تعهد و خسارت تاخیر انجام آن وجود دارد؟
به عنوان مثال، فرض کنید شخص الف به شخص ب متعهد شده در تاریخ معین مبلغ 1000 میلیون ریال پرداخت کند. همچنین شرط شده باشد در صورت عدم پرداخت ، روزانه یک میلیون تومان خسارت قراردادی(وجه التزام) پرداخت شود .
در چنین موردی، چنانچه آقای الف تعهد خود را انجام ندهد، آقای ب میتواند اصل تعهد و خسارت عدم انجام تعهد را با هم مطالبه نماید. هرچند که به امکان مطالبه همزمان آن در قرارداد تصریح نشده باشد.
البته در برخی محاکم ممکن است در نظر گرفتن «وجه التزام» در قرارداد، با تفسیر صرف نظر کردن از مطالبه اجرای تعهد مواجه شود.
برای مثال، در پرونده ای طرفین قرارداد چنین توافق نموده بودند که چنانچه فروشنده از انجام معامله خودداری کند بایستی علاوه بر استرداد فوری وجه دریافتی معادل همان مبلغ را به خریداران پرداخت نماید.
پس از خودداری فروشنده از انجام معامله، خریداران دادخواست الزام فروشنده به تنظیم سند رسمی نمودند. اما فروشنده بیان نموده آماده پرداخت وجه التزام قراردادی بوده و معامله را فسخ نموده است.
هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز در رای اصراری خود شرط قرارداد مذکور را قراردادن حق فسخ تعبیر نموده و الزام به اجرای تعهد را غیرممکن دانسته است.
از اینرو توصیه میشود همراه با قید وجه التزام در قرارداد، بر امکان الزام به اجرای عین تعهد نیز تصریح کنید.
مورد سوم) مطالبه هم زمان اجرای تعهد و فسخ قرارداد
در اینجا میخواهیم بدانیم آیا امکان مطالبه هم زمان اجرای تعهد و فسخ قرارداد وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت در نقض تعهدات قراردادی پاسخ این سوال منفی است . وقتی شرط شده است که اگر آقای الف تعهد خود را انجام نداد ، شما حق فسخ دارید ، در صورت عدم اجرای تعهد ، اگر شما قرارداد را فسخ کنید ، قرارداد منحل می شود. لذا قرارداد آثاری ندارد. از اینرو تکلیفی برای طرفین باقی نمی ماند. بنابراین مطالبه همزمان اجرای عین تعهد و فسخ ممکن نیست.
مورد چهارم) مطالبه همزمان خسارت و فسخ قرارداد
آیا همزمان امکان فسخ قرارداد و مطالبه خسارت وجود دارد؟ در این مورد باید گفت در رویه قضایی اختلاف نظر وجود دارد . فسخ یک راه جبران خسارت می باشد و تا زمانی که همزمان تصریح نشده باشد که : در صورت فسخ، خسارت هم تعلق می گیرد، نمی توان آنها را با هم مطالبه نمود.
