مجازات حدی و تعزیری و تفاوت های آنها

مجازات حدی و تعزیری

انواع مجازات حدی و تعزیری و تفاوت های آنها

در قانون مجازات اسلامی ، با دو نوع مجازات تعزیری و حدی مواجهیم. این دو مجازات مهمترین مجازاتها در نظام قضایی ایران محسوب میگردد. البته قصاص و دیات نیز دو نوع دیگر از مجازات هستند که بر روی هم انواع مجازاتها در نظام قضایی ایران را تشکیل میدهند.

در مورد تعیین مجازات ، هدف آن است که افراد جامعه بدانند اگر اعمال آنان ، جان و مال دیگران را به مخاطره اندازد ، اقدامات آنها بی پاسخ نمیماند .

همانطور که بیان شد مجازات های اصلی به چهار دسته : حدی ، قصاص ، دیه و تعزیر تقسیم می‌شود.

اینکه حد و تعزیر چه نوع مجازاتی هستند و چه تفاوتهایی میان آنان وجود دارد موضوع بحث ما در این مقاله خواهد بود.

 مفهوم حدود و تعزیرات

حد یا مجازات حدی و یا حدود نوعی از مجازات هستند که در شرع ، برای آن مجازات خاص در نظر گرفته شده است. منابع تعیین مجازات حدی ، فقه اسلامی ، آیات قرآن ، روایات و سیره پیامبران و ائمه می باشد .

مستند به ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد ، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع ، مقدار ، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف ، تعلیق ، سقوط و سایر احکام تعزیر ، به موجب قانون تعیین می شود .

مطلب مفید | اعسار از پرداخت محکوم به

تعزیر یا تعزیرات نوعی از مجازات است که در شرع برای آن مجازات خاص تعیین نشده است. تعزیر مجازاتی است که میزان و اندازه آن توسط قانونگذار به تصویب رسیده است و تعیین میزان نیز بنابر نظر قاضی متغیر است. این مجازات در شرایط خاص قابلیت تبدیل به مجازاتهای دیگر یا تخفیف دارد. جزای نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی ، از انواع مجازات تعزیری می باشند. تخفیف و تبدیل مجازات در جرایم تعزیری ، صرفاً در صورت وجود جهات تخفیف ، امکان پذیر خواهد بود.

ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات جرایم تعزیری را به 8 درجه، تقسیم بندی نموده و هر درجه، مشمول حبس، جزای نقدی، اعم از جزای نقدی درجه یک، دو، سه، چهار، پنج ، شش ، هفت و هشت ، یا سایر مواردی نظیر :  شلاق ، مصادره کل اموال ، انحلال شخص حقوقی ، انحلال موقت یا دائم از خدمات دولتی و عمومی ، ممنوعیت از اشتغال به یک یا چند شغل برای مدت دائم یا موقت ، ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری ، ممنوعیت از دعوت به افزایش سرمایه برای شخص حقوقی و محرومیت از حقوق اجتماعی می شود. تمامی این موارد انواع مجازات تعزیری محسوب می گردند.

تفاوت مجازات حدی و تعزیری

الف) مجازات حدی را شارع مقدس تعیین میکند. اما مجازات تعزیری از طرف حاکم وقت تعیین میشود. قاضی فارغ از منشاء تعیین مجازات ، اقدام به انشای رای و محکومیت متهم خواهد نمود. تفاوت مهم آن است که در مجازات تعزیری دست قاضی برای تعیین نوع و میزان مجازات باز است. اما در مجازات حدی ، انواع مجازاتها از قبل توسط شارع مقدس تعیین شده و قاضی فقط اقدام به انشای رای خواهد نمود.

ب) تشخیص اینکه کدام جرم حدی و کدام جرم تعزیری است بر اساس آنچه که در فقه آمده و شرع مقدس به آن امر کرده تعیین میشود. بنابراین در مورد جرم حدی قاضی نمیتواند با مقیاس و صلاحدید خود عمل کند و یک جرم را حدی بداند و یا نداند. بلکه لیست جرایم حدی از قبل در شرع مشخص شده است.

مطلب مفید | جرم پولشویی و مجازات آن

به عنوان مثال جرم سرقت ، زنا ، لواط ، شرب خمر به عنوان جرایم حدی شناخته میشوند. البته لازم است تا ارکان یک جرم محقق گردد تا حد اجرا شود.

پ) جرایم حدی در هر شرایط و اقلیم مجازات یکسان دارد . یعنی تابع شرایط نیست. اما برای تعیین مجازات تعزیری ، اصولاً به شرایط محیط اجتماعی ، فرهنگی و عرف جامعه توجه میشود. لذا در مجازات تعزیری با عنایت به ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی ، به قاضی دادگاه کیفری این اختیار داده شده است که از بین حداقل و حداکثر مجازات تعیین‌شده توسط قانونگذار ، میزان مجازاتی را به خواست و اراده خود حکم دهد .

مطلب مفید | وکیل کمیسیون ماده 11 تعزیرات

ت) اندازه و وسعت و بزرگی ارتکاب جرم در جرایم حدی تاثیری در مجازات ندارد. اما در جرایم تعزیری این امر بسیار در میزان مجازات تاثیر دارد. به عنوان مثال اگر کسی در یک دعوا یک نفر را مجروح نماید قاضی برای او اندازه معینی مجازات در نظر میگیرد . اما اگر همین فرد ، ده نفر را مجروح نماید مجازات او به اندازه ده نفر تعیین خواهد شد. اما در جرم شرب خمر چه یک لیوان شراب استفاده شود و چه یک گالن ، قاضی میتواند فقط مجازات ۸۰ ضربه شلاق را اعمال کند. لذا در رای صادره قاضی نمیتواند مقدار آن را بیش از میزان شلاق تعیین شده یا کمتر از آن تعیین نماید.

ث) جرایم تعزیری قایلیت تبدیل از حبس به پرداخت وجه نقد دارند. یعنی با پرداخت پول مجازات حبس در مورد مرتکب جرم ، اعمال نخواهد شد. حال آنکه در مورد جرایم حدی چنین چیزی امکان پذیر نیست.

ج) برای اثبات برخی جرایم حدی مانند زنا چهار مرتبه اقرار لازم است . حال آنکه اثبات جرایم تعزیری با یک بار کفایت میکند.

چ) برای اثبات زنا و لواط ، شهادت چهار مرد عادل لازم است اما شهادت دو مرد در اثبات جرایم تعزیری کفایت میکند.

ح) انواع نهادهای تخفیف مجازات مانند آزادی مشروط ، مجازاتهای جایگزین حبس ، تعلیق اجرای مجازات مربوط به جرایم تعزیری میباشند و هیچ ارتباطی به حدود ندارند .

عوامل موثر در تعیین مجازات از نوع تعزیر

به استناد تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی ، موارد موثر در تعیین مجازات جرایم تعزیری به قرار زیر میباشند:

الف) انگیزه مرتکب :

داشتن انگیزه شرافتمندانه یا حالت جنون می تواند در تعیین حداقل مجازات موثر باشد.

ب) شیوه ارتکاب جرم :

نحوه ارتکاب جرم میتواند بر شدت و ضعف اعمال مجازات تاثیر داشته باشد.

پ) اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم :

اینکه مرتکب جرم ، چه اقداماتی را بعد از ارتکاب جرم انجام میدهد می تواند موجب تعیین حداقل یا حداکثر مجازات شود.

ت) پیشینه متهم :

جایگاه اجتماعی و سوابق کیفری مرتکب جرم بر میزان تعزیر موثر خواهد بود.

 تخفیف و تبدیل در مجازات

قانون گذار در ماده 38 قانون مجازات اسلامی شرایط و جهات تخفیف در مجازات را پیش بینی نموده است. از جمله جهات تخفیف عبارتند از : حسن سابقه ، آسیب کم بزه دیده ، پشیمانی مرتکب ، رضایت شاکی خصوصی ، همکاری موثر در مرحله کشف جرم ، داشتن انگیزه شرافتمندانه و …..

به استناد ماده 37 قانون مجازات اسلامی : درصورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف ، دادگاه می تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب‌ تر باشد … تقلیل دهد یا تبدیل کند.

مستند به ماده اخیر الذکر ، قاضی در تبدیل یا تخفیف مجازات مخیر است . البته امکان تبدیل صرفاً در صورت وجود جهات تخفیف ممکن خواهد بود. به عنوان مثال در صورت وجود شرایط تبدیل ، قاضی میتواند حبس یا شلاق تعزیری را به جزای نقدی ، مصادره اموال را به جزای نقدی ، انفصال دائم را به انفصال موقت و …. تبدیل کرده یا مجازات تعزیری را یک تا دو درجه کاهش داده و به مجازات تعزیری دیگری تبدیل کند.

مطلب مفید | اثبات بی گناهی در حمل مواد مخدر