اقاله قرارداد چیست و چگونه انجام میشود؟

اقاله قرارداد چیست؟ ، فسخ قرارداد

آشنایی با اقاله قرارداد

انحلال یک عقد یا قرارداد از دو طریق امکان پذیر است. اول موجبات قانونی و دوم موجبات قراردادی. در مورد اول، اراده قانونگذار موجب انحلال قرارداد می شود . در این مورد اراده اشخاص تاثیری در انحلال ندارد. مانند انحلال عقد بیع در زمانی که هنوز مبیع یا مالی که قرار است به فروش برسد قبل از آنکه تسلیم خریدار گردد از بین برود و یا تلف شود. در مورد دوم، انحلال از قبل توسط طرفین معامله در قرارداد پیش بینی می گردد و یا جزء شروط قرارداد می آید.

مطلب مفید | آنچه باید در مورد هبه نامه و صلح نامه بدانیم

در اینجا قصد داریم در مورد یکی از موارد سه گانه انحلال قرارداد(فسخ، اقاله و انفساخ) تحت عنوان اقاله قرارداد ، نکاتی را مورد اشاره قرار دهیم.

اقاله چیست؟

اقاله قرارداد در حقوق مدنی و در ماده 264 به عنوان یکی از موارد سقوط تعهدات مورد اشاره قرار گرفته است. ماده 283 قانون مدنی در بیان مفهوم اقاله چنین مقرر می دارد:

بعد از معامله، طرفین می توانند به تراضی ، آن را اقاله یا تفاسخ کنند.

مطلب مفید | تفاوت اقاله قرارداد و فسخ

بنابراین ملاحظه می شود که اقاله همان تفاسخ است که در برخی کتب حقوقی و یا متون تخصصی و حتی برخی قراردادها مورد اشاره قرار می گیرد. ثانیاً اقاله، توافق طرفین یک قرارداد است برای برهم زدن و یا انحلال قرارداد. بنابراین اگر یک طرف معامله قصد بر هم زدن معامله را داشته باشد و طرف دیگر چنین قصدی را نداشته باشد آن را نمی توان اقاله نامید. لذا اقاله را می توان اینگونه تعریف کرد که: اقاله عبارت است از تراضی دو طرف عقد بر انحلال و زوال آثار آن در آینده.

شرایط و نکات مهم در اقاله قرارداد

• یک قرارداد مکتوب یا عقد لازم میان دو طرف آن وجود داشته باشد.
• دو طرف برای انحلال قرارداد رضایت و توافق داشته باشند(کتبی یا شفاهی).
• طرفین می توانند شرط نمایند تا زمان خاص قرارداد اجرا شود و در آن زمان خاص، قرارداد اقاله شده و آثاری از آن برقرار نباشد.

• طرفین معامله باید دقیقاً روشن کنند قصد برهم زدن کدام معامله را دارند. علاوه بر این، در صورتی که قصد اقاله کردن مقداری از مبیع را داشته باشند، باید به آن به طور دقیق و واضح اشاره کنند. چرا که اگر این کار با ابهام و جهالت انجام شود، اقاله مقداری از مبیع صحت نخواهد داشت.

• اقاله می تواند در موقع و زمانی اجرا شود که هنوز هیچکدام از طرفین تعهدات خود را آغاز نکرده اند. یا اینکه طرفین زمانی که در حال انجام تعهدات خود هستند ، به مورد اجرا گذارده شود.
• درست است که اقاله در عقود لازم اتفاق می افتد، اما در همه آنها این امکان وجود ندارد. عقد لازم برابر ماده 185قانون مدنی، به عقدی گفته می‌شود که هیچ کدام از طرفین به تنهایی حق فسخ عقد را ندارد . به عنوان مثال عقد نکاح و وقف عقد لازم هستند . اما امکان اقاله آن در هر زمان و به صرف رضایت طرفین میسر نیست.
• طرفین می توانند بهای تعهدات انجام شده را به یکدیگر بپردازند . این امر جزء لوازم قانونی تراضی طرفین شمرده می شود.
• اقاله معطوف به گذشته نیست بلکه متمرکز بر آینده است.

آثار اقاله

اقاله قرارداد دارای اثر بر آینده عقد است و بر گذشته آن اثری ندارد. به عنوان مثال اگر در قرارداد اجاره یکساله، طرفین بعد از شش ماه توافق نمایند آن را اقاله نمایند. همه آثار قرارداد از جمله تعهدات پرداخت اجاره بها در شش ماه قبل به قوت خود باقی است . اما بعد از اقاله، تعهدات طرفین برای شش ماه بعد از بین می رود. این امر منطقی است زیرا چنانچه اقاله قرارداد اثر قهقرایی داشت از این حیث تفاوت چندانی با بطلان نمی کرد.

بازگشت آثار عقد

بازگشت اقاله قرارداد به معنای آن است که بعد از اقاله قرارداد، همه چیز به حالت اولیه باز می گردد. زیرا اقاله قرارداد اثر عقد را بعد از خود زایل می گرداند.

اقاله قرارداد در عقود تملیکی

عقود تملیکی به عقودی گفته می شود که یک طرف عقد بر اثر انجام معامله در عوض پرداخت ثمن ، مالی را صاحب می شود و به اصطلاح در مالکیت او در می آید. مانند قرارداد خرید و فروش خانه که خریدار در قبال پرداخت پول مالک خانه می شود. در این نوع قراردادها اگر اقاله ای انحام شود و طرفین قرارداد، وجه نقد و ملک را دوباره جابجا نمایند، یعنی خریدار ملک را بدهد و فروشنده وجه نقد را .

مطلب مفید | الزام به تنظیم سند رسمی

در این مورد اگر در زمانی که خریدار ملک را تصرف نموده و آن را مالک شده تغییراتی در خانه ایجاد نموده و موجب افزایش قیمت آن را فراهم آورده باشد، می تواند درخواست آن میزان اضافه قیمت را نماید که بر مبلغ قرارداد ملک اضافه شده باشد.

اقاله قرارداد در عقود عهدی

در قراردادهای عهدی اقاله در دو حالت ایجاد می شود:

• اقاله قبل از اجرای تعهد : در این حالت چون تعهد طرفین ساقط می شود و چیزی به عنوان تعهد وجود نخواهد داشت لذا طرفین تکلیفی در این نوع اقاله ندارند.
• اقاله بعد از اجرای تعهد : در این حالت، وفای به عهد هر دو طرف محقق شده و آن تعهد خود بخود از بین رفته است و اثری وجود ندارد. لذا اقاله با هیچ مشکلی مواجه نیست.

نحوه طرح اقاله و تنفیذ اقاله