چک صیادی و سامانه صیاد و برگشت زدن چک

چک صیادی و سامانه صیاد

چک صیادی چیست؟

از ابتدای شهریور ماه 1398 بانک مرکزی از سامانه جدید خود تحت عنوان سامانه صیاد رونمایی کرد.

این سامانه تحت عنوان اصلی صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک نامگذاری شد. هدف از این اقدام تمرکز بخشیدن به صدور دسته چک بانکی و احراز صلاحیت مالی صادر کنندگان دسته چک بود.

مطلب مفید | دعوای مطالبه وجه چک

از زمان اجرای روش جدید صدور چک ، دسته‌چک‌ تمام بانک‌ها کاملاً یک‌شکل و یک‌رنگ صادر میشوند. هدف از اینکار ، یکپارچه‌سازی و استانداردسازی دسته چکهای بانکی بود.

با شروع این برنامه ، بانک ها دیگر دسته چک صادر نمیکنند. متقاضی دسته‌چک از طریق سامانه بانک مرکزی اعتبارسنجی شده و صدور دسته‌چک منوط به احراز صلاحیت متقاضی خواهد بود.

چک صیادی دریافت شده از هر یک از بانک ها به رنگ بنفش هستند و یک کد شناسه 16 رقمی دارد.

امکان استعلام پیشینه صادر کننده چک

یکی از مهمترین مزیتهای این روش آن است که وقتی شما چکی را از شخصی دریافت میکنید قادر خواهید بود با مراجعه به سامانه صیاد ، پیشینه صادرکننده چک صیادی را استعلام کنید. این امر موجب خواهد شد آمار چک‌های برگشتی کاهش یابد.

ارتباط با سامانه به جای مراجعه به بانک

با شروع بکار سامانه صیاد ، متقاضیان دریافت دسته چک از انواع بانک ها ، دیگر وقت خود را صرف مراجعه به شعبه بانک برای دریافت دسته چک نمی کنند. از طرفی امکان سوء استفاده ناشی از ارتباط مشتری با بانک از میان میرود.

با حذف عوامل انسانی در شعبات بانک ها برای صدور چک ، فرآیند اعتبارسنجی ، صدور و رصد استفاده از چک کاملاً مکانیزه شده است. با راه‌اندازی این سیستم یکپارچه صدور چک ، اطلاعات چک بصورت آنلاین در دسترس همه متقاضیان خواهد بود.

مطلب مفید | تنظیم مبایعه نامه و نکات آن 

ویژگیهای سامانه صیاد

• امکان دریافت چک بصورت یگپارچه
• حذف رابطه به جای ضابطه (بی تاثیر بودن رابطه میان متقاضی دریافت چک با متصدیان شعبه بانک)
• برابری در زمینه دریافت چک برای همه افراد(با دارا بودن شرایط)
• ندادن دسته‌چک به افراد دارای سوء سابقه مالی
• کاهش آمار جعل چک‌
• امکان استعلام اعتبار صادر کنندگان چک
• اعتباریابی دسته‌چک بدلیل امکان بررسی سوابق درخواست‌کننده

ویژگیهای امنیتی چک های صیادی

• قابل لمس بودن سری و سریال‌های چک بصورت برجسته
• وجود طرح مخفی در برگه چک که توسط همه افراد قابل‌ تشخیص است.
• افزوده شدن برخی دیگر از ویژگی‌های امنیتی به چک‌ها .

مطلب مفید | وکیل حقوقی

ویژگی های ظاهری چک صیادی

1-  همه چک های صیادی صرف نظر از بانک صادر کننده آن ، دارای رنگ بنفش است.

2. هر برگ چک صیادی یک کد ۱۶ رقمی یکتا “شناسه صیادی”  انحصاری دارد. این کد در قسمت بالا سمت چپ می باشد که جهت گرفتن وضعیت استعلام چک مورد استفاده قرار می گیرد.

3- در گوشه پایین سمت چپ چک های صیادی عبارت کارسازی این چک منوط به ثبت آن در سامانه صیاد است ، درج شده است.

4-استفاده از ریز نوشته I.R.IRAN  در روی چک صیادی به رنگ سبز می باشد.

5- در قسمت پایین سمت چپ چک ، لوگوی آبی رنگ چکاوک درج شده است.

6. استفاده از ریز نوشته R.IRAN در پشت چک صیادی به رنگ قرمز می باشد.

7. در پشت چک صیادی بار کد QR جهت اتصال به سامانه وضعیت اعتباری وجود دارد.

مطلب مفید | کاربرد سفته در معاملات 

مزایای چک صیادی در قیاس با چک های قدیمی

• همه چک های صیادی ظاهر یکسانی دارند و فقط لوگوی بانک صادرکننده آن را متمایز میکند.
• چک های صیادی را نمیتوان براحتی صادر نمود از اینرو اعتبار بیشتری نسبت به چک های قدیم دارند.

• امکان استعلام اعتبار حساب صادرکننده چک قبل از قبول چک و در نتیجه کاهش آمار چک برگشتی.
• ضرورت ثبت چک‌های جدید در سامانه صیاد ، هنگام ثبت، تأیید و انتقال آن.
•  در مورد افراد بدحساب مادام که دارنده دسته چک از سابقه خود رفع سوء اثر نکند نمی‌تواند درخواست صدور چک صیادی نماید. لذا به وی دسته چک جدید داده نمیشود.
• برای انتقال چک صیادی به شخص جدید  به جای پشت نویسی، باید اطلاعات هویتی انتقال گیرنده جدید در سامانه صیاد ثبت تا چک به وی منتقل گردد.
• سقف مبلغ چک صیادی توسط سامانه صیاد تعیین میشود . این کار برای جلوگیری از صدور چک بیش از توان مالی صادرکننده است.
•  چک صیادی قابلیت ارائه و نقد شدن در کلیه شعب بانک ها را دارد.

• امکان صدور چک حامل در سامانه صیاد وجود ندارد.
•  امکان صدور چک سفید امضاء در چک صیادی وجود ندارد.

• چنانچه چک صیادی برگشت بخورد ، دارنده چک می تواند کلیه حساب های صادر کننده چک در بانک های مختلف در سراسر کشور را توقیف نماید.
• در صورت برگشت چک صیادی ، دادگاه چنانچه چک مشروط و یا بابت تضمین و تعهد نباشد ، اجرائیه علیه صاحب حساب یا صادرکننده چک یا هر دو صادر می کند و  لازم نیست حکم قطعی درباره چک صادر شده باشد.
• در چکهای جدید صیادی صرف نظر از مبلغ چک ، تقاضای صدور اجراییه طبق قانون از دادگاه به عمل می اید. این تقاضا دعوی محسوب نمی شود. بنابراین امکان صدور قرار تامین خواسته و دستور موقت قبل از درخواست اجراییه و یا ضمن آن مقدور نیست.

شماره چک یکتا

در دسته‌چک‌های جدید برای هر برگ چک شماره یکتا یا اختصاصی در نظر گرفته شده است. این شماره ، گیرنده چک را قادر میسازد تنها با یک پیامک به سرشماره 4040701701 از میزان اعتبار فرد صادرکننده چک مطلع شود.  با پیامک شماره یکتا به شماره‌ای که اعلام می‌شود اطلاعات ‌پایه فرد صادر کننده چک برای گیرنده چک ارسال می‌شود.

بهترین مزیت چک صیادی

وقتی یک برگه چک صادر ولی برگشت بخورد همه دریافت کندگان آن دسته چک و یا کسانی که قصد دریافت چک از صاحب چک برگشتی را دارند قادر خواهند بود در سامانه صیاد ، وضعیت چک برگشت خورده را ببینند  و از دریافت چک خودداری کنند. ضمن اینکه همزمان با برگشت چک ، امکان صدور چک از طرف صادر کننده چک برگشت خورده نیز در عمل از بین میرود.

مطلب مفید | وکیل کیفری

مراحل دریافت دسته چک صیادی

الف) متقاضی دریافت چک به شعبه ای که در آن حساب دارد مراجعه میکند.

ب) درخواست کتبی برای دریافت چک میدهد.

پ) با تایید رییس شعبه درخواست به سامانه صیاد ارسال میشود.

ت) درخواست از طریق سامانه بررسی و در صورت عدم وجود مشکل به گروه صدور دسته چک ارسال میشود.

ث) دسته چک چاپ شده و برای شعبه درخواست دهنده ارسال میشود.

ج) از طریق شعبه بانک با متقاضی تماس حاصل و دسته چک تحویل وی میشود.

چگونه چک صیادی را استعلام کنیم؟

شناسه استعلام 16 رقمی مندرج در چک صیادی را به سامانه استعلام پیامکی به سرشماره 701701 4040 ارسال کنید.

با این کار از وضعیت اعتباری صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک های برگشتی ثبت شده نزد بانک مرکزی مطلع خواهید شد.

در پیامک ارسالی برای شما  ، یکی از وضعیت های زیر به شما اطلاع رسانی میشود:رنگ های زیر اعلام می شود:

الف) وضعیت سفید: صادرکننده چک فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی بوده یا درصورت وجود سابقه، تمامی موارد رفع سوء اثر شده است.

ب) وضعیت زرد: صادرکننده چک دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.

پ) وضعیت نارنجی:‌  صادرکننده چک دارای دو الی چهار فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.

ت) وضعیت قهوه ای: صادرکننده چک دارای پنج تا ده فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.

ث) وضعیت قرمز: صادرکننده چک دارای بیش از ده فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.

نحوه وصول چک صیادی

برای وصول وجه چک صیادی ، آخرین شخص که چک به او انتقال یافته می تواند در تاریخ سررسید آن ، با مراجعه به شعب هر یک از بانک‌های کشور ، نسبت به وصول وجه چک اقدام کند.

بانک موظف است پس از انجام استعلام‌های لازم از سامانه صیاد ، نسبت به مالکیت شخص ذی‌نفع ( شخصی که قرار است وجه چک یه حسابش واریز گردد) اطمینان حاصل کند و سپس اقدامات لازم را در این خصوص انجام دهد.

احرازهویت یا تایید بانک در زمان ثبت چک صیادی

در زمان ثبت انتقال چک توسط انتقال دهنده در سامانه صیاد یا پیچک ، اطلاعات این چک وارد سامانه مزبور شده و برای انتقال گیرنده و دریافت کننده چک قابل مشاهد می باشد. لذا تایید دریافت و انتقال چک در سامانه صیاد و پیچک ، مستلزم تایید بانک صادرکننده چک و بانک مرکزی نیست و صرفا با تایید انتقال گیرنده ، نهایی می شود.

شرایط صدور دسته چک صیادی برای اشخاص حقیقی 

۱- حداقل ۲ سال از زمانی که شخص متقاضی  حساب جاری خود را در بانک مورد نظر افتتاح کرده ، گذشته باشد.

۲- دارای محل سکونت و یا محل کار ثابت باشد.

۳- سابقه چک برگشت خورده نداشته باشد.

۴- صدور دسته چک دارای سپرده بلند مدت به مبلغ ۵۰ میلیون ریال باشد و شش ماه از مدت زمان افتتاح آن سپری شده باشد.

شرایط صدور دسته چک صیادی برای اشخاص حقوقی 

۱- از ابتدای شروع فعالیت شخص حقوقی حداقل ۱۰ سال گذشته باشد.

۲- دارای حساب جاری باشد و یک سال از زمان افتتاح آن گذشته باشد.

۳- محل زندگی خود را بیشتر از ۲ بار در طی ۱۰ سال گذشته تغییر نداده باشد.

۴. دارای ملک ثابت و دائمی به عنوان اقامتگاه خود باشد.

۵- دارای سپرده بلند مدت با اعتبار ۵۰۰ میلیون ریال باشد و حداقل ۶ ماه از داشتن حساب جاری وی گذشته باشد و حدود یک سال به سر رسید آن مانده باشد.

قانون چک صیادی

مستند به ماده ۳۱۰ قانون تجارت ، چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.

طی سال های 1355 و 1397 قانون صدور چک و اصلاحیه های ان به تصویب رسید که در آن به چک های صیاد و وجوه حقوقی آنها پرداخته شده است.

جنبه های حقوقی و کیفری چک صیادی

دعوای چک هم از جنبه حقوقی و هم از جنبه کیفری قابل پیگیری است. چنانچه وصول وجه با مشکل مواجه شود و چک برگشت بخورد می توان موضوع را از طریق مراجع قضایی و غیر قضایی پیگیری کرد.

اگر دعوای چک از جنبه حقوقی برخوردار باشد تا سقف مبلغ بیست میلیون تومان در صلاحیت شورای حل اختلاف و بالاتر از آن در صلاحیت دادگاه عمومی است.

به استناد ماده ۱۲ قانون صدور چک ، وجه کیفری چک در موارد زیر ساقط میشود یعنی چک تنها دارای ضمانت اجرای حقوقی است :

• چک سفید امضا صادر شود
• چک بابت تضمین سپرده باشد
• وصول وجه چک منوط به تحقق یک شرط باشد
• چک بدون تاریخ صادر شود یا ثابت شود تاریخ صدور چک زودتر از تاریخ درج شده روی آن است.

در صورتیکه برای وصول چک به اداره ثبت مراجعه شود امکان مطالبه خسارت تاخیر تادیه وجود ندارد. همچنین وجه را فقط میتوان از صادر کننده مطالبه کرد و مطالبه از ظهرنویسان ، از طریق اداره ثبت قابل پیگیری نخواهد بود.

دعوای کیفری علیه کسی اقامه می شود که مرتکب جرم شده باشد. جعل ، کلاهبرداری و سرقت و صدور چک بلامحل همگی جرائم کیفری هستند.

برای اینکه وارد فرایند کیفری دعوای چک شوید رعایت 2 فرصت 6 ماهه ضروری است. یعنی بعد از تاریخ سررسید چک ، 6 ماه فرصت دارید چک را برگشت بزنید و بعد از برگشت ، 6 ماه فرصت دارید شکایت کنید. فرصت هر کدام از آنها منقضی شود امکان شکایت کیفری وجود ندارد.

 شکایت از چک برگشتی جدید و قدیم

انواع چک های قدیمی اعم از غیر صیادی و یا صیادی قدیمی دارای اعتبارند و امکان طرح دعوا و اقدام بر روی آنها وجود دارد.

قبل از به وجود آمدن چک های جدید بنفش ، چک های متحدالشکلی توسط بانک ها صادر می شد ولی نیازی به ثبت در سامانه صیاد نداشت . این چک ها قابلیت تقاضای صدور اجراییه (مثل چک های جدید) بدون واریز هزینه دادرسی را دارند. چک های غیر صیادی قدیمی نیز قابلیت پیگیری دارند . با این تفاوت که برای آنها باید روند قضایی و صدور حکم و واریز هزینه دادرسی طی شود . مدت زمان طولانی تری جهت اقدام نیاز دارد. بنابراین با هرگونه چکی که برگشت خورده باشد می توان در مراجع قضایی علیه صادر کننده ، طرح دعوا نمود.

چکی که ثبت نشده در بانک برگشت نمی خورد ولی چکی که برگشت نخورده است در محاکم قضایی قابل وصول است. البته مزایای چک از قبیل صدور اجرائیه و.. را ندارد ولی به این معنا نیست که قابلیت وصول نداشته باشند. چک ثبت نشده  بالای 20 میلیون تومان باید در دادگاه اقدام شود. بدین منظور از طریق دفاتر خدمات قضایی اقدام اولیه دادخواست مطالبه وجه صورت می پذیرد. چک های زیر 20 میلیون تومان را شورای حل اختلاف رسیدگی می کند.

هزینه دادرسی برای رسیدگی به چک های ثبت نشده مانند سایر دعاوی مالی 3/5 درصد است. بنابراین اگر چک شما به عنوان مثال 100 میلیون تومان باشد می بایست 3/5 میلیون تومان تمبر دولتی پرداخت کنید.

عدم ثبت چک جرم نیست ؛ بنابراین نمی توانید علیه صادر کننده آن شکایت کیفری مطرح کنید چرا که سندی که در دست شماست در واقع یک رسید عادی است نه چک و به موجب قانون قابلیت شکایت کیفری نسبت به آن وجود ندارد.

تکات مهم در زمان برگشت زدن و اجرای چک

• برابر قانون جدید صدور چک صیادی اگر صادر کننده چک موجودی کافی در حساب جاری خود نداشته باشد، بانک می‌تواند کسری مبلغ را از دیگر حساب‌های موجود شخص در همان بانک برداشت کند.
• اگر در حساب‌ صادرکننده چک ، مبلغ کسری چک وجود نداشت ، طلبکار می‌ تواند از بانک گواهی عدم پرداخت دریافت کند . سپس با مراجعه به دفاتر الکترونیک قوه قضائیه و ثبت شکایت ، از دادگاه صالح صدور اجرائیه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید.
• البته به شرطی اجرائیه از طرف دادگاه صادر می شود که وجه چک منوط به تحقق شرط نباشد. در متن چک عبارت بابت تضمین انجام معامله یا تعهد قید نشده باشد. گواهینامه عدم پرداخت بانک به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴قانون صدور چک و تبصره های آن صادر نشده باشد.
• اشخاص باید توجه داشته باشند که در گواهی عدم پرداخت ، کد رهگیری چک برگشتی که بانک مرکزی صادر می‌کند و مشخصات کامل صادرکننده و دارنده چک درج شود. همچنین مهر یا امضای صاحب حساب در گواهی عدم پرداخت و چک تطابق داشته باشد.

•  برابر قانون جدید ، ۲۴ ساعت پس از عدم تامین کسری مبلغ چک ، حساب‌های صادرکننده در تمام بانک‌ها و موسسات مالی به اندازه مبلغ کسری مسدود می‌شود.
•  صادر کننده چک پس از صدور دستور اجرایی  ۱۰ روز مهلت دارد تا مبلغ چک را پرداخت کند، در غیر این صورت مشمول قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی خواهد شد.
•  اگر از چک رفع سوء اثر نشود، صادرکننده اجازه افتتاح حساب جدید، دریافت کارت اعتباری و صدور چک جدید و ثبت در سامانه صیاد را ندارد.
•  صادر کننده چک نمی‌ تواند وام یا ضمانت‌ نامه از بانک بگیرد یا از طریق گشایش اعتبار اسنادی پولی را حواله کند.

خیانت در امانت در چک

با صدور هر برگ چک توسط صاحب حساب ، باید وجه آن تأمین و چک پاس گردد. اما گاه بین صادر کننده و دریافت کننده چک موضوعاتی مطرح میشود که چک حالت امانت  نزد دریافت کننده پیدا میکند.

ادعای امانت بودن چک نزد دیگران نیاز به اثبات مدعی دارد. لذا بهتر است در اینگونه موارد نکات زیر رعایت گردد تا از دردسرهای بعدی جلوگیری شود:

الف) لزوم انعقاد قرارداد بین طرفین

ب) ذکر شماره چک ها در قرارداد

پ) قید امانی بودن چک و تعهد به بازگرداندن آن در قرارداد

ت) قرارداد را علاوه بر طرفین ، حداقل دو نفر شاهد امضاء کنند.

شکایت چک برگشتی شهرستان

فرض کنید چکی را به قصد دریافت وجه به بانک خودتان میبرید اما حساب فاقد موجودی است. در این حالت چنانچه صادر کننده چک در شهرستان دیگری حساب دارد بهتر است برای پیشگیری از دردسرهای بعدی جهت مراجعه به دادگاههای آن شهرستان ، چک را در بانک خودتان به حساب نخوابانید تا برگشت بخورد. بلکه در شهر خود به یکی از شعبات بانکی مراجعه کنید که صادر کننده چک نیز از همان بانک در شهرستان محل اقامتش ، چک را دریافت نموده است. بدین ترتیب شما قادر خواهید بود در هر دو شهر اقامه دعوا کنید.

در مورد هر چک دعاوی زیر میتواند مطرح شود :

• شکایت عدم تطابق امضای چک
• سوء استفاده از چک سفید امضا
• شکایت کیفری یا حقوقی چک صیادی

نحوه رفع سوء اثر از چک برگشتی

مادام که از چک رفع سوء اثر نشود محدودیت قانونی برای صادر کننده چک وجود دارد. بنابراین صاحب دسته چک صیادی باید یکی از اقدامات زیر را انجام دهد:

• کسری مبلغ چک از طرف صادر کننده چک واریز و طلبکار طلب خود را دریافت کند. در این صورت، بانک ظرف سه روز به طلبکار اطلاع می‌دهد و وی تا یک سال فرصت دارد طلب خود را بگیرد.
• از طلبکار رضایت‌نامه رسمی بگیرد
• لاشه چک را به بانک ارائه کند.

• چنانچه سه سال از زمان صدور گواهی عدم پرداخت بگذرد و دارنده چک در مراجع قضایی از صادرکننده چک شکایت نکند، از چک رفع سوء اثر می شود.

اعتبار دسته چک‌های قدیمی

مستند به اعلام بانک مرکزی ، دسته‌چک‌های قدیمی که تاریخ صدور آن ها قبل از مردادماه ۱۳۹۷ می باشد در حال حاضر اعتبار ندارند. اما دسته چک‌هایی که از ابتدای شهریور سال ۹۷ صادر شده اند تا زمان تمام شدن برگ‌های دسته چک ، دارای اعتبار هستند . بنابراین برای صدور، دریافت و انتقال این چک ها نیازی به ثبت در سامانه صیاد نیست و صاحبان این دست چک ها می‌توانند مانند قبل چک خود را کارسازی کنند.