عقد مزارعه چیست؟

با سلام.
کاربر گرامی لطفاً برای بهره مندی از خدمات وکالت و مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری از ساعت 8 صبح تا 8 شب با شماره 09125453894 تماس بگیرید.

عقد مزارعه چیست؟

عقد مزارعه در قانون مدنی چیست؟

آیا میدانید عقد مزارعه چیست؟ مزارعه یک نوع شراکت میان دو عامل «کار» و «سرمایه» ‌است . یعنی عامل پیوند میان «نیروی کار کشاورز »و «زمین و سرمایه مالک» . به مالک زمین در عقد مزارعه ، «مزارع» و به زارع یعنی شخصی که بر روی زمین کار می کند تا محصول بدهد ، «عامل» گفته میشود.

مطلب مفید | اجرت المثل ایام تصرف

در عقد مزارعه ، کشاورز متعهد می‌گردد در زمین کار کند و محصول را آماده کند. مالک نیز متعهد می‌شود زمین و در صورت لزوم ، امکانات لازم را در اختیار کشاورز قرار دهد . در نهایت محصول بدست آمده به نسبت معینی بین آن دو تقسیم میشود.

مزارعه یکی از روش‌های تأمین مالی کوتاه مدت در بخش کشاورزی است . در انتهای دوره قرارداد مزارعه که معمولاً یکسال یا یک دوره زراعی می باشد ، محصول آنطور که در عرف رایج است میان طرفین عقد مزارعه تقسیم میشود.

یکی از شرایط مزارعه آن است که تمام محصول به یکی از طرفین اختصاص داده نشود. قانون مدنی در مواد 518 تا 542 خود بر این نوع عقد تصریح نموده و نکات حقوقی مرتبط با آن را مورد تاکید قرار داده است.

مطلب مفید | تصرف عدوانی و تخلیه ید

به موجب ماده ۵۱۸ این قانون ، مزارعه عقدی است که یکی از طرفین ، زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می دهد که در آن زراعت کرده و حاصل را‌ تقسیم کنند.

چنانچه در طول زراعت به دلایل غیر ارادی ، ادامه کشت ممکن نباشد هر آنچه تا آن روز به دست آمده باید میان طرفین تقسیم گردد.

حق ریشه در مزارعه

از آنجا که در مزارعه ، زارع در زمین کشت و زرع میکند ، در نهایت حقی برای وی در زمین ایجاد میشود که به آن حق ریشه گفته میشود. توضیح آنکه ، بعد از اتمام عقد مزارعه ، حق ریشه برای زارع در زمین مالک باقی میماند.

شرایط عقد مزارعه چیست؟

تعیین زمان و مدت قرارداد مزارعه

حال که دانستید عقد مزارعه چیست؟ باید دانست در عقد مزارعه باید مدت قرارداد برای عامل و مزارع مشخص ، دقیق و امکان پذیر باشد. چنانچه مدت در عقد مزارعه مشخص نباشد ، عقد مزارعه امکان پذیر نخواهد بود. مثلاً اگر برای کشت گندم فقط ۶ ماه پاییز و زمستان را قرار دهند، در حالی که گندم در بهار می‌روید، چنین عقدی امکان پذیر نخواهد بود.

تعیین نوع زراعت

در عقد مزارعه باید نوع محصول برای کاشت معین و مشخص باشد. اگر نوع زراعت در عقد مزارعه مشخص نباشد ، بر اساس عرف آن محل تعیین خواهد شد و اگر از جهت نوع ، مطلق باشد نوع زراعت با اختیار عامل مشخص می شود.

تعیین مخارج

طرفین این نوع عقد باید مخارج امور کشاورزی را معین و مشخص کنند. برای نمونه محصولاتی از جمله بذر ، کود و … که نیازمند امر زراعت و کشاورزی است باید مشخص گردد زیرا در صورت عدم تعیین اینگونه موارد ، عقد مزارعه باطل خواهد بود.

مالکیت شرط تحقق عقد نیست

در عقد مزارعه ، مزارع یعنی کسی که زمین را برای کار به دیگری میدهد باید حداقل مالک منافع آن زمین باشد . یا بر اساس جهات قانونی مانند ولایت بر دیگری و … حق تصرف در آن مال را داشته باشد . بنابراین لزومی ندارد شخص مزارع ، مالک عین زمین کشاورزی باشد.

عدم امکان برهم زدن عقد مزارعه

عقد مزارعه عقدی لازم است . لازم بودن عقد به این معناست که جز مواردی که در قانون برای طرفین حق فسخ در نظر گرفته شده و یا توافق طرفین برای فسخ قرارداد که اقاله نامیده می شود ، امکان بر هم زدن عقد وجود ندارد.

پرداخت اجرت المثل در صورت عدم استفاده از زمین

اگر عامل در مدت توافق شده ، زراعت نکند و آن مدت منقضی شود، مزارع یعنی صاحب زمین مستحق اجرت المثل استفاده از زمین است.

مسئولیت خسارت محصول با عامل است

اگر در اثر عدم مراقبت عامل ، محصول کم شود یا ضرر دیگری وارد شود ، عامل ضامن تفاوت و مسئول میزان خسارت خواهد بود.

انتقال زمین به دیگری

عامل می تواند برای انجام عمل کشاورزی کسی را اجیر کند یا با دیگری شریک شود اما برای انتقال معامله و یا تسلیم زمین به دیگری نیازمند رضایت مزارع است.

حق فسخ و موارد آن در عقد مزارعه

جهل عامل نسبت به ویژگیهای زمین

تا اینجا تا حدودی با موضوع عقد مزارعه چیست؟ آشنا شدیم . اگر زمین برای قابلیت کشت در نوع خاصی که در عقد مشخص شده است ، مهیا نباشد و نیازمند عملیات دیگری مانند حفر چاه، نهر و … باشد و عامل در هنگام انعقاد عقد مزارعه به این مساله جاهل باشد، حق فسخ دارد.

خیار غبن

ب) هر یک از عامل و مزارع در صورت تحقق خیار غین حق فسخ دارند. منظور از غبن ، ضرر قابل توجهی است که هنگام معامله به هر یک از طرفین وارد می شود و آن ها به آن آگاهی ندارند.

غصب زمین

اگر شخص ثالثی پیش از تسلیم زمین توسط مزارع به عامل ، زمین را غصب کند عامل می تواند عقد را فسخ کند. اما اگر غصب زمین توسط شخص ثالث پس از تحویل زمین به عامل باشد حق فسخ ایجاد نمی شود.

کار نکردن عامل

اگر عامل عمل کشاورزی بر روی زمین را از ابتدا یا در حین انجام آن ترک کند، مزارع می تواند او را به انجام آن کار ملزم کند و یا آن عمل را به هزینه عامل انجام دهد. در صورتی که هیچ کدام از این موارد محقق نشود مزارع حق فسخ دارد.

موارد انفساخ در عقد مزارعه

منظور از انفساخ یک قرارداد این است که آن قرارداد به صورت خود به خود اثر حقوقی خود را نسبت به آینده از دست می دهد و این انحلال بر خلاف حق فسخ وابسته به اعمال اراده یکی از طرفین نیست .

مطلب مفید | اثبات مالکیت زمین بدون سند

در عقد مزارعه در صورت تحقق این موارد ، عقد منفسخ می شود :

الف) اگر زمین به علت عوامل مختلفی مانند نبودن آب یا عوامل دیگر قابلیت کشاورزی نداشته باشد و این مانع بر طرف نشود ، عقد مزراعه منفسخ می شود.

ب) اگر در ضمن عقد مباشرت عامل شرط شده باشد ، یعنی شرط شده باشد که عامل فقط خودش به انجام کشاورزی در آن زمین بپردازد ، عقد پس از فوت عامل منفسخ می شود .

پ) اگر مالکیت کسی بر منافع یک زمین به مدت عمرش باشد ، در صورت مرگ او عقد منفسخ می شود.

موارد بطلان قرارداد مزارعه

منظور از بطلان عقد این است که آن عقد هر اثر حقوقی که از زمان انعقاد داشته را از دست می دهد و گویا اصلاً منعقد نشده است. شباهت بطلان با انفساخ این است که به صورت خود به خود در صورت تحقق شرایط ذکر شده در قانون رخ می دهد و تفاوتش با انفساخ این است که اثر آن علاوه بر آینده به گذشته هم سرایت می کند.

عقد مزارعه در این موارد باطل می شود:

اگر در ضمن عقد شرط شود که تمام محصول کشاورزی متعلق به یکی از طرفین اعم از مزارع یا عامل باشد آن عقد باطل است.
اگر در ضمن عقد شرط شده باشد که عامل موظف است نوع خاصی از زراعت را انجام دهد اما خلاف آن را انجام دهد ، عقد باطل است.

افرادی که دارای زمین هستند ولی خود به هر دلیل قادر به کشاورزی و کشت و زرع نیستند ، برای جلوگیری از عدم استفاده زمینشان می توانند به عقد مزارعه روی آورند. از موارد مهم در این عقد لزوم قید نمودن مدت است.

مطلب مفید | ثبت برند ، لوگو و علائم تجاری

نکته مهم در مورد عقد در مزارعه ، زمین باید قابلیت کشاورزی داشته باشد. بنابراین مزارعه در مورد زمین نمکزار که قابلیت کشاورزی ندارد، باطل است. زیرا مزارعه و کشت در زمین ، وابسته به امکان زراعت در زمین خواهد بود.

ارکان عقد مزارعه

۱-ایجاب و قبول

۲-شرایط متعاملین( مالک و عامل)

عقل : طرفین عقد اگر مجنون باشند عقد باطل است. بلوغ : باید به سن قانونی رسیده باشند که بتواند اموری که مربوط به عقد است را انجام دهند.

۳-عدم حجر

دو طرف عقد نباید به دلیلی از جمله سفاهت و یا ورشکستگی از تصرفات مالی در دارایی های خود ممنوع شده باشند البته باید به این نکته توجه داشت که ورشکسته بودن کشاورز خلالی به عقد مزارعه وارد نمی کند چون “صرفا” کشاورزی کردن تصرف مالی به حساب نمی آید.

۴-مالکیت ملک یا اصل درختان

زارع باید به صورت بالفعل مالک عمل خود باشد برای مثال اگر زارع در مدت زمان عقد مزارعه اجیر دیگری است، در واقع مالک عمل خود نخواهد بود و در این حالات مزارعه صحیح نیست، همچنین مالک بتواند به صورت بالفعل و هر زمان بخواهد در ملک خود تصرف کند بنابراین نباید زمین در رهن کسی دیگر باشد.