قبول یا رد سوگند در دادگاه

قبول یا رد سوگند در دادگاه

نکات مهم قبول یا رد سوگند در دادگاه

یکی از راههای اثبات حقانیت اشخاص در دادگاه ، ادای سوگند و قسم می باشد. اتیان سوگند و قسم در دادگاه و در محضر قاضی فقط منحصر به خواهان نیست . خوانده دعوی هم میتواند برای اثبات بر حق بودنش در دادگاه به این شیوه متوسل شود.

اتیان سوگند ، تحت شرایط و طی تشریفات قضایی صورت میگیرد تا برای قاضی به عنوان یکی از دلایل اثبات دعوی ، حقانیت ادا کننده سوگند محرز شود.

سوگند یک دلیل تشریفاتی است که از آغاز توسل بدان تا پایان اتیان سوگند و صدور حکم براحتی میتوان تشریفات ملموس آن را دید. سوگند در جایی به کار میرود که هیچ دلیل اثباتی وجود نداشته باشد .

با اینحال در برخی موارد ، سوگند در کنار دلایل دیگر قرار می گیرد. اصل تنها بودن این دلیل نه تنها خواهان را در بر میگیرد، بلکه اگر خوانده نیز دلایل اثباتی داشته باشد نوبت به اجرای سوگند نمیرسد. علاوه بر این ، توسل به سوگند ویژه طرفین دعوا است و اشخاص ثالث و دادگاه در آن مداخله چندانی ندارند.

البته این نهایتاً قاضی است که با قبول یا رد سوگند در دادگاه بر حقانیت ادا کننده سوگند یقین پیدا کرده و حکم نهایی را صادر میکند.

در علم حقوق سوگند به طور کلی به دو دسته‌ عهدی و اثباتی (قضایی) تقسیم میشود . در سوگند عهدی شخص تعهد می‌کند به انجام فعل یا ترک عملی در آینده ملتزم باشد. مانند سوگند وکلای دادگستری و دادرسان قبل از انجام وظیفه.

اما سوگند اثباتی (قضایی) یکی از ادله اثبات دعوا است و چون همیشه در حضور قاضی باید ادا شود ، به آن سوگند قضایی گویند.

در این مقاله قصد داریم در مورد قبول یا رد سوگند در دادگاه ، نکاتی را مطرح کنیم. امیدواریم مطالب پیش رو بتواند گره کوچکی از مشکلات ذهنی شما کاربر محترم را بگشاید.

قرار اتیان سوگند و قبول یا رد سوگند در دادگاه

هر گاه سوگند و قسم به عنوان یک یا تنها راه اثبات حقانیت مدعی مطرح شود ، سوگند تحت شرایط خاص در محضر دادگاه و قاضی ادا خواهد شد. برای انجام این کار ، ابتدا درخواست اتیان سوگند از طرف متقاضی(خواهان یا خوانده پرونده) به محضر دادگاه ارائه میشود. قاضی در صورت موافقت ، قرار اتیان سوگند را صادر مینماید.

سپس ، سوگند و قسم طی تشریفات قضایی در دادگاه ادا خواهد شد. در سوگند قضایی ، ادا کننده سوگند ، با گواه قراردادن خداوند در محضر دادگاه ، بر وجود یا عدم وجود امری تاکید میکند.

مطلب مفید | دلایل اثبات مالکیت ملک

انواع قسم و سوگند

از نظر قانون ، سوگند به سه دسته تقسیم میشود : سوگند قاطع دعوا یا بتّی ، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری .

در ادامه ، توضیحات مختصری در مورد هر یک از این انواع سوگند ارائه خواهیم داد.

الف) سوگند قاطع دعوا (بتّی)

سوگند قاطع دعوا همانطور که از نامش پیدا است میتواند به تنهایی اثبات کننده ادعای خواهان باشد و یا ادعای او را رد کند.

این سوگند در شرایطی ادا میشود که مدعی ، هیچ سند ، مدرک و دلیل روشن دیگری برای اثبات ادعای خود در دست ندارد. همچنین طرف مقابل او در دعوا ، ادعای وی را قبول ندارد . در چنین شرایطی مدعی مجبور به اتیان سوگند در دادگاه میشود.

مطلب مفید | دلایل جعل با تعیین جاعل

درخواست سوگند وقتی مطرح میشود که مدعی برای ادعای خود دلیلی ندارد و ادعای او مورد انکار طرف مقابل قرار گرفته است.

همانطور که پیش از این بیان شد اتیان سوگند از جانب هر دو طرف دعوا ممکن است درخواست و ادا شود.

 ب) سوگند تکمیلی

ممکن است در یک پرونده ، موضوع دعوا بر سر مسایل مالی باشد و خواهان نتواند دلایل و مدارک مثبته برای اثبات ادعا و حقانیت خود به دادگاه ارائه نماید.

در این موارد وی میتواند با یک شاهد مرد و یا دو شاهد زن همراه با یک سوگند ، ادعای خود را ثابت نماید. به چنین سوگندی ، تکمیلی گفته میشود.

مطلب مفید | نحوه دفاع در دادگاه و دادسرا

ج) سوگند استظهاری

مستند به ماده 1333 قانون مدنی ، «در دعوی بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد حاکم می‌تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند. ‌در این مورد کسی که از او مطالبه قسم شده است نمی‌تواند قسم را به مدعی‌علیه رد کند. ‌حکم این ماده در موردی که مدرک دعوی سند رسمی است جاری نخواهد بود».

بر اساس ماده 278 قانون آیین دادرسی مدنی ، «در دعوای بر میت پس از اقامه بینه ، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از سوگند ، حق وی ساقط می شود».

مقایسه سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری

این دو نوع سوگند از جهت اجتماع قسم با ادله در یک پرونده ، شبیه و به هم نزدیک هستند. ولی وجود تفاوتهای جدی مانع از یکی دانستن آنهاست.

الف) وجوه ارتباطی

هر دو سوگند در کنار ادله دیگر اثبات دعوا دیده می شوند . به ویژه هر دو سوگند با بینه استفاده می شود.  در هر دو سوگند وقتی دلیل خواهان یا خوانده سند رسمی باشد، نوبت به اتیان سوگند نمی رسد.

مطلب مفید | رد مال در کلاهبرداری

ب) وجوه افتراقی

برای اثبات وجود حق همواره از سوگند تکمیلی استفاده می شود، ولی سوگند استظهاری گاهی صرفاً برای اثبات بقای حقِ ثابت شده به کار می رود.

 سوگند تکمیلی از حیث جایگاه جزء سوگندهای مبتنی بر درخواست است و بنابراین آثار متعدد این امر بر آن مترتب می شود. در مقابل ، سوگند استظهاری مبتنی بر تقاضا نیست و صرفاً به تشخیص دادگاه (آن هم با لحاظ شرایط دعوا و ادله اثباتی موجود در دعوا) بستگی دارد.

 سوگند تکمیلی صرفاً به دعاوی مالی محدود است ، ولی سوگند استظهاری از حیث موضوعی ظاهراً محدودیت چندانی ندارد . با این حال، با توجه به زوال حقوق معنوی و شخصی متوفی، قلمرو اعمال این سوگند نیز بیشتر امور مالی است.

 سوگند استظهاری در دعوا علیه ورثه قائم مقام متوفی کاربرد دارد. حال آنکه دقیقاً سوگند تکمیلی در این گونه دعاوی کاربرد ندارد و به دعوای میان طلبکار یا ورثه وی و به شخص بدهکار و مدیون اصلی محدود می شود.

ویژگی های سوگند

در مقایسه میان سوگند و ادله دیگر اثبات دعوا، خصایص عمده ای در این دلیل مشاهده می شود که به خوبی تمایز آن را از ادله دیگر میسر می سازد. این ویژگیها عبارتند از :

1.تشریفاتی بودن سوگند

با توجه به جایگاه سوگند و کاربرد آن، تشریفات متعدد در مورد این دلیل مطرح است. این تشریفات چندگانه در زمان، مکان و شکل ادای سوگند و تکالیف مقرر برای هر دو طرف دعوا و دادگاه تا شیوه ادای سوگند و چگونگی رد آن دیده می شود.

2 . لزوم ادای سوگند نزد قاضی

اقرار می تواند در خارج از دادگاه در حضور شهود یا بدون حضور آنان واقع شود (ماده 203 قانون آئین دادرسی مدنی). تنظیم سند، میان طرفین در خارج از دادگاه و بدون حضور دادرس صورت می پذیرد. شهادت ممکن است در خارج از دادگاه اتفاق بیفتد و از طریق ادله اثبات دعوا ثابت شود (ماده 246 قانون آئین دادرسی مدنی). اما لازم است سوگند نزد قاضی ادا شود.

ماده 288 قانون آئین دادرسی مدنی مقرر میدارد :

«اتیان سوگند باید در جلسه دادگاه رسیدگی کننده به دعوا انجام شود. در صورتی که ادا کننده سوگند به واسطه عذر موجه نتواند در دادگاه حضور یابد، دادگاه، حسب اقتضای مورد، وقت دیگری برای سوگند معین می‌نماید یا دادرس دادگاه نزد او حاضر می‌شود یا به قاضی دیگر نیابت می دهد تا او را سوگند داده و صورت مجلس را برای دادگاه ارسال کند و براساس آن رای صادر می‌نماید».

3 . لفظی بودن سوگند

سوگند برخلاف برخی از ادله اثبات دعوا صرفاً به صورت لفظی انجام میپذیرد. اگرچه در هیچ کجای قانون صراحتاً به این ویژگی اشاره نشده است.

بنابراین ادای سوگند نمی تواند به صورت کتبی یا با انجام فعل باشد. البته چنانچه کسی که باید ادای سوگند نماید به واسطه عذر موجه مانند لکنت زبان نتواند سوگند بخورد، لزوم ادای سوگند به صورت شفاهی برداشته میشود.

4.سوگند دلیلی تنهاست

سوگند مربوط به مواردی است که دلیلی برای اثبات ادعا وجود ندارد (اصل )، ولی مواردی بطور استثنا وجود دارد که سوگند به همراه ادله دیگر به عنوان دلیل اثبات به کار گرفته می شود.

توسل به سوگند در صورتی میسر است که قاضی یا طرفین دعوا از حل دعوا با استفاده از ادله دیگر مأیوس شده باشند. در مواد 1336 و 1326 قانون مدنی تنها صدور حکم (نه قرار) به سوگند منوط شده است. به عبارت دیگر، اثر هر سوگند اتخاذ تصمیم قاطع دعواست.

5.سوگند از حقوق و تکالیف طرفین دعوا است

سوگند دلیل اثباتی است که مراجعه به آن قاعدتاً، نیاز به درخواست مدعی دارد . ادای سوگند نیز قائم به شخص است و قابل توکیل و نیابت نیست . قاعده مذکور مانع از آن نیست که محاکم در استفاده از قسم و تحمیل آن به طرف دعوا (مدعی) در برخی موارد، نه تنها مجاز، بلکه مکلف باشند .

در سوگند معمولی یا مبتنی بر درخواست، تقاضای خواهان برای اتیان سوگند طرف دعوا ضروریست. اتیان سوگند بدون تقاضای ذینفع بی اعتبار و باطل است (ماده 283 قانون آئین دادرسی مدنی ). این تقاضا مربوط به خواهان است و درخواست خوانده یا اشخاص ثالث یا تصمیم دادگاه تأثیری در آن ندارد.

چگونگی قبول یا رد سوگند در دادگاه

باید دانست که با ادای سوگند از طرف مدعی نمیتوان گفت همه چیز به نفع او رقم خواهد خورد. ادای سوگند در شرایطی موثر است که طرف مقابل مدعی ، با سوگند او مخالفتی نداشته باشد و در برابر آن سکوت کند.

بنابراین چنانچه طرف مقابل نیز ضمن رد سوگند مدعی ، خود نیز با ادای سوگند در محضر دادگاه بر ادعای خود اصرار داشته باشد ، دو سوگند همدیگر را خنثی خواهند ساخت لذا ادعای اولیه خواهان از طریق اتیان سوگند بی اثر خواهد شد.

مدعی‌علیه می‌تواند از ادای سوگند امتناع ورزد و سوگند را به مدعی واگذار کند، به این معنا که مدعی با قسم خوردن، ادعای خود را ثابت کند. در این صورت اگر خواهان سوگند یاد کند ادعای او ثابت می‌شود و در صورتی که نکول کند، ادعای او مطابق ماده 273 قانون آیین ‌دادرسی ‌مدنی، ساقط خواهد شد.

بر اساس ماده 273 قانون آیین دادرسی مدنی ، «چنانچه خوانده از ادای سوگند امتناع ورزد و سوگند را به خواهان واگذار کند، با سوگند وی ادعایش ثابت می‌شود و در صورت نكول، ادعای او ثابت و به موجب آن حكم صادر می‌شود».

بنابراین قبول یا رد سوگند از طرف قاضی در دادگاه ، به جریان اتیان سوگند و نحوه رفتار طرفین دعوا با آن (سکوت ، مخالفت ، اصرار و ادای سوگند متقابل) بستگی دارد.

آثار نکول در قبول یا رد سوگند در دادگاه

از نکات مهم در قبول یا رد سوگند در دادگاه ، موضوع نکول مدعی علیه است. توضیح اینکه ممکن است کسی که علیه او ادعایی شده است از ادای سوگند خودداری نماید . در عین حال ، از اختیار خود در رد سوگند مدعی نیز خودداری و موضوع را به دادگاه اعلام نکند. در این شرایط دادگاه سه مرتبه به وی اخطار می‌کند که ادای سوگند کند. یا اینکه از او میخواهد آن را به مدعی‌علیه رد کند ؛ در غیر این صورت ناکل شناخته خواهد شد.

هرگاه مدعی‌علیه ، با وجود اخطارهای سه‌گانه دادگاه بر موضع خود اصرار کند، دادگاه ادای سوگند را به مدعی واگذار می‌کند. در این صورت با سوگند مدعی، ادعای وی ثابت و به موجب آن ، حکم صادر می‌شود. همچنین با خودداری مدعی از ادای سوگند، ادعای وی نیز ساقط می‌شود.

(اخطارهای دادگاه و پاسخ‌های مدعی‌علیه در همان جلسه‌ای که برای ادای سوگند تعیین شده است، انجام و در صورتمجلس درج می‌شود . برای این منظور نیازی به تجدید جلسه نخواهد بود.)

 عدم حضور در حکم نکول

در خصوص قبول یا رد سوگند در دادگاه یک موضوع مهم دیگر غیبت در جلسه اتیان سوگند است. پس از صدور قرار اتیان سوگند، دادگاه تعیین وقت کرده و طرفین را دعوت می‌کند. پس از آن هرگاه شخصی که باید سوگند یاد کند، در جلسه‌ مزبور بدون عذر موجه حاضر نشود، ناکل شناخته می‌شود.

اگر فردی که در جلسه حاضر نشده ، مدعی باشد ، دادگاه سوگند را به مدعی رد می‌کند و با اتیان سوگند او ، حکم صادر و در غیر این صورت ، دعوا ساقط می‌شود.

اگر فردی که در جلسه حاضر نشده ، مدعی علیه باشد ، برابر قانون ، عدم حضور مدعی علیه در جلسه‌ در حکم نکول قرار میگیرد.

مهلت اتیان سوگند

برای آنکه طرفین دعوا بتوانند فرصتی برای پیدا کردن سایر دلایل و مدارک اثبات ادعای خود در دعوای مطرح در دادگاه داشته باشند، میتوانند از قاضی درخواست مهلت برای اتیان سوگند نمایند. این درخواست از آن حهت صورت میگیرد که شاید بتوانند در فرصتی که به آنان داده میشود ، مدارک مناسب برای اثبات ادعای خود بدست آورند.

مدت زمان اتیان سوگند توسط دادگاه بگونه ای اعطا میشود که موجب ضرر طرف مقابل نشود.  با درخواست مهلت برای سوگند ، وقت رسیدگی مجدد تعیین میشود.

آثار قاعده مداخله طرفین دعوا در سوگند

1.همه شرایطی که در مورد شاهد مقرر شده است در مورد اداکننده سوگند ضروری نیست. بنابراین طرف دعوا حتی اگر عادل نباشد، می تواند سوگند بخورد. تعدد سوگند نیز به کار نمی آید.

2.زنان نیز می توانند بدون رعایت نصاب یا تعداد خاصی با یک سوگند حسب مورد محکوم یا محکوم له باشند. به عبارت بهتر یک زن نیز می تواند با ادای یک سوگند تکلیف دعوا را روشن نماید.

3.با توجه به اینکه سوگند حق هر دو طرف دعواست و در اصل ابتدا خوانده دعوا باید ادای سوگند نماید و در صورت ادا نکردن سوگند توسط وی، نوبت به خواهان می رسد، دعاوی که خوانده در آن حضور ندارد و خواهان نیز دلیلی برای اثبات ادعای خویش ارائه نمی نماید، دادگاه نمی تواند با درخواست خواهان و ادای سوگند او حکم غیابی صادر نماید.

4.برخلاف ادله اثباتی دیگر در صورت نبود تقاضای مدعی، دادگاه در صدور قرار اتیان سوگند یا حتی دلالت و راهنمایی کردن ذینفع به وجود چنین حقی، تکلیف ندارد. حتی انجام این امر تخلف انتظامی و خروج از اصل بی طرفی دادرس محسوب می شود. در ضمن استناد به ماده 199 قانون آئین دادرسی مدنی برای اعطای مجوز به قاضی برای ارشاد طرف دعوا محملی ندارد. زیرا حکم ماده مذکور که به قاضی اجازه می دهد برای کشف حقیقت ، تحقیقات مورد نظر خود را انجام هد، منصرف از تحصیل دلیل به سود طرفین دعواست .

5.در دعاوی که یک طرف آن شخص حقوقی باشد، سوگند راه ندارد.

6.تقاضای سوگند تا قبل از ختم رسیدگی قابل انصراف است.

رجوع از سوگند

ممکن لست ادا کننده سوگند پس از اتیان سوگند در دادگاه ، اعلام کند به دروغ ادای سوگند کرده است. در چنین موردی :

– چنانچه بر مبنای سوگند ، حکم صادر نشده باشد، دادگاه بر اساس اقرار مدعی ، حکم صادر می‌کند.

– اگر حکم صادر شده اما مهلت اعتراض باقی باشد ، محکوم‌علیه میتواند به استناد اقرار حالف (اداکننده سوگند) ، از حکم صادره تجدیدنظرخواهی کند.

– چنانچه حکم قطعی شده باشد، بعید نیست که مجددا طرح دعوا برای استرداد آنچه که اداکننده‌ سوگند به ناحق دریافت داشته است، امکان‌پذیر باشد، زیرا در این حالت سبب دعوای مجدد، اقرار است؛ نه سوگندی که در دعوای قبل برگزار شده بود.

امیدواریم مقاله قبول یا رد سوگند در دادگاه برای شما کاربر محترم مفید بوده باشد.