تعیین داور توسط دادگاه + نمونه دادخواست
تعیین داور توسط طرفین اختلاف
در هنگام بروز اختلاف در قراردادها ، ارجاع امر اختلاف به داور یک نکته مهم است. و بسیار بجا خواهد بود طرفین از قبل در این مورد به توافق برسند. سپس توافق خود را در قالب شرط داوری در قرارداد بگنجانند. یا اینکه آن را در قابل متمم قرارداد بیاورند.
البته در مواردی طرفین نمیتوانند در مورد انتخاب داور به توافق برسند. یا اینکه ترجیح میدهند آن را به شخص ثالث احاله نمایند. حتی ممکن است تصمیم گیری در مورد تعیین داور یا داوران را به دادگاه و پس از بروز اختلاف قراردادی موکول نمایند.
در این مقاله قصد داریم در مورد تعیین داور توسط دادگاه و نکات مرتبط با ارجاع اختلافات ناشی از قرارداد به داور، وظایف داور ، قبول داوری در قرارداد مطالبی را مطرح نماییم.
ارسال اظهارنامه معرفی داور
هر گاه طرفین در مورد تعیین داور قبل از تنظیم قرارداد و یا در هنگام امضاء آن صحبت نکرده باشند و یا توافقی در این زمینه به صورت روشن نداشته باشند ، یکی از طرفین میتواند اظهارنامه معرفی داور را برای نفر مقابل خود ارسال نماید. و داور خود را به وی معرفی کند. وی با اظهارنامه ارسالی از طرف دیگر میخواهد داور خود را معرفی نماید. در چنین مواردی ، طرفی که اظهارنامه را دریافت نموده مکلف است ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه، داور خود را معرفی کند. و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی نماید.
در صورتی که مخاطب اظهارنامه، اقدامات مقتضی را در جهت تعیین داور به انجام نرساند، طرف دیگر می تواند برای تعیین داور به دادگاه مراجعه نماید.
شیوه تعیین داور توسط دادگاه
هر گاه طرفین قرارداد نتوانند به هر علت در مورد داور و یا داوران خود به توافق برسند و یا پس از ارسال اظهارنامه از سوی یکی از طرفین برای نفر مقابل ، باز هم اقدامی در جهت معرفی داور صورت نپذیرد ، ذینفع میتواند حسب مورد برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
دادگاه در موارد زیر می تواند مبادرت به تعیین داور نماید :
الف) توافق طرفین
در صورت توافق طرفین قرارداد مورد اختلاف ، آنان می توانند اختیار تعیین داور را به شخص ثالث و یا دادگاه واگذار کنند . دادگاه نیز اقدام به تعیین داور خواهد نمود.
ب) امتناع یک طرف قرارداد از معرفی داور
هر گاه یکی از طرفین اختلاف ، در مورد معرفی داور خود اقدام نکند و یا از توافق جهت تعیین داور مشترک امتناع نماید، طرف مقابل میتواند با ارسال اظهارنامه و طی مراحل قانونی ، تعیین داور توسط دادگاه را از مرجع قضایی درخواست نماید.
پ) خودداری یکی از طرفین از معرفی جانشین داور متوفی
چنانچه داور معرفی شده مربوط به یکی از طرفین و یا داور مشترک آنان فوت کند و نفر مقابل از معرفی جانشین داور یا توافق مجدد جهت تعیین داور مشترک خودداری نماید، طرف مقابل میتواند تعیین داور را از دادگاه بخواهد.
ت) خودداری داور از صدور رای و یا استعفاء وی
هر گاه داور معرفی شده از طرف دادگاه استعفا دهد یا از صدور رای امتناع نماید و یا دو بار متوالی در جلسه داوری حضور پیدا نکند و میان داوران دیگر در صدور رای توافق حاصل نشود، دادگاه ظرف 10 روز جانشین داور مستعفی ، ممتنع یا غایب را به قید قرعه معین خواهد کرد.
ث) خودداری ثالث از تعیین داور
چنانچه تعیین داور با توافق طرفین به شخص ثالث واگذار شده باشد و ثالث از تعیین داور امتناع نماید، طرفین اختلاف می توانند تعیین داور را از دادگاه بخواهند.
ح) از دست دادن صلاحیت داوری
اگر داور ، شرایط لازم برای داوری را از دست بدهد، قرارداد داوری منحل میشود و رسیدگی به دعوا در صلاحیت دادگاه خواهد بود.
عدم صلاحیت دادگاه در تعیین داور مرضی الطرفین
در مواردی که طرفین قرارداد توافق کرده اند در هنگام اختلاف به داور مرضی الطرفین مراجعه نمایند و در زمان بروز اختلاف ، یکی از طرفین در انتخاب داور مرضی الطرفین شرکت نکند در این مورد نمیتوان به دادگاه مراجعه نمود و طرفین باید مجددا داور خود را معرفی و بر سر آن توافق کنند.
همچنین چنانچه داور مرضی الطرفین که با تراضی طرفین اختلاف برگزیده شده به علت فوت یا حجر، قادر به صدور رای نباشد و یا از رسیدگی به موضوع امتناع نماید، قرارداد داوری منتفی است و طرفین باید مجددا در این مورد توافق نمایند.
شرایط داور
داور باید اهلیت داشته باشد، یعنی مجنون یا صغیر نباشد. سفیه بودن داور نیز فقط در موارد اختلافات مالی موثر است .
افرادی که نمیتوانند داور شوند
الف) قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضائی
ب) اشخاصی که به حکم دادگاه از قبول داوری ممنوع شده باشند
پ) افرادی که به موجب حکم دادگاه کیفری از حقوق اجتماعی محروم شده اند
جرح داور و ابطال رای داوری
جرح داور به این معنا است که یکی از طرفین قرارداد ، ادعا کند داور منتخب طرف دیگر فاقد صلاحیت و شرایط قانونی می باشد.
قابلیت جرح داور میتواند شامل موارد زیر باشد :
- داوری که توسط دادگاه تعیین شده است،
- شخص ثالث
- داور منتخب طرفین،
- جرح داور اختصاصی (چنانچه موجبات جرح وی پس از انتخاب آشکار شده باشد)،
نکته : هر گاه جرح داور در زمان رسیدگی رخ دهد و یا داور توسط شخص ثالث تعیین شده باشد، معترض باید ابتدا منتظر صدور رای توسط داور باشد. سپس از آن دعوای ابطال رای داوری را اقامه نماید.
در صورتی که جرح داور به هر دلیل در مهلت قانونی مطرح نشود و یا با وجود جهات جرح، داور اقدام به رسیدگی و صدور رای نماید، ذی نفع می تواند ابطال رای صادره توسط داور مجروح را به استناد بند 6 ماده 489 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی از دادگاه تقاضا نماید.
به تصریح ماده مذکور در صورتی که رای توسط داورانی صادر شده باشد که مجاز به صدور رای نبوده اند، رای صادره قابل ابطال توسط دادگاه می باشد.
مسئولیت مدنی داور
مستند به ماده 501 قانون آیین دادرسی مدنی ، داور یا داوران در مواردی که در اثر تدلیس ، تقلب یا تقصیر در انجام وظیفه ، ضرر مالی متوجه یک طرف یا طرفین دعوا نمایند، مسئول جبران خسارت وارده خواهند بود.
علاوه بر این ، بر اساس ماده 473 چنانچه داور پس از قبول داوری ، بدلایل غیر موجه نظیر : بیماری ، مسافرت از دادن رای خودداری نماید و یا استعفا دهد ، مسئول جبران خسارات وارده خواهد بود.
البته اثبات وقوع تدلیس ، تقلب یا تقصیر و ورود خسارت ، بر عهده مدعی خواهد بود.
مسئولیت کیفری داور
هر یک از داوران ، ممیزان و کارشناسان اعم از اینکه توسط دادگاه معین شده باشند یا توسط طرفین ، چنانچه در مقابل اخذ وجه یا مال به نفع یکی از طرفین اظهار نظر یا اتخاذ تصمیم نمایند به حبس از شش ماه تا دو سال یا مجازات نقدی از سه تا دوازده میلیون ریال محکوم می شوند . و آنچه دریافت کرده اند به عنوان مجازات مودی به نفع دولت ضبط خواهد شد.
مسئولیت انتظامی داور
به استناد ماده 473 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی چنانچه داور پس از قبول داوری بدون عذر موجه از قبیل مسافرت یا بیماری و امثال آن در جلسات داوری حاضر نشده یا استعفا دهد و یا از دادن رای امتناع نماید تا پنج سال از حق انتخاب شدن به داوری محروم خواهد بود. اعمال این محرومیت مستلزم صدور حکم از سوی دادگاه صالح است .
دادگاه صالح جهت تعیین داور
دادگاه صالح جهت تعیین داور، دادگاهی است که طرفین انتخاب نموده‌اند. در غیر این صورت دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد. درخواست تعیین داور دادخواهی نمیباشد بنابراین نیازی به رعایت تمامی شرایط دادخواست نیست.
در تمامی مواردی که داور توسط دادگاه تعیین میشود غیر از داوری اجباری ، دادگاه باید حداقل از بین دو برابر تعدادی که برای داوری لازم است داوران را به قید قرعه تعیین نماید. همچنین دادگاه باید پس از تعیین داور یا داوران، قبولی آنها را گرفته و همچنین مشخصات داوران، موضوع اختلاف و مدت داوری را به داوران و طرفین ابلاغ نماید.
داوری اجباری
داوری اجباری در مواردی است که دادگاه راساً مبادرت به تعیین داور مینماید. به عنوان مثال طبق تبصره ۲ ماده ۳ لایحه قانون دادگاه مدنی خاص مصوب ۱۳۵۸ در مواردی که شوهر تقاضای طلاق می‌کند دادگاه بدوا موضوع را به داوری ارجاع می‌دهد. در صورتی که طرفین به تعیین داور تراضی نکرده یا داور خود را معرفی نکنند، دادگاه داور یا داوران را به ترتیب از خویشان، دوستان یا آشنایان انتخاب می‌کند. نکته مهمی که در این‌جا قابل توجه است این که تعیین داور توسط دادگاه در این نوع از داوری بدون قرعه‌کشی می‌باشد.
موضوع و مدت داوری
به استناد ماده 458 قانون آیین دادرسی مدنی ، در هر مورد كه داور تعيين مي‌شود بايد موضوع و مدت داوری و نيز مشخصات طرفين و داور يا داوران بطوری كه رافع اشتباه باشد تعيين گردد. درصورتی كه تعيين داور بعد از بروز اختلاف باشد، موضوع اختلاف كه به‌داوری ارجاع شده بايد به‌طور روشن مشخص و مراتب به داوران ابلاغ شود.
مدت داوری
به استناد ماده 468 قانون آیین دادرسی مدنی ، دادگاه پس از تعيين داور يا داوران و اخذ قبولی، نام و نام خانوادگی و ساير مشخصات طرفين و موضوع اختلاف و نام و نام خانوادگی داور يا داوران و مدت داوری را كتباً به داوران ابلاغ می‌نمايد. دراين مورد ابتدای مدت داوری تاريخ ابلاغ به همه داوران می‌باشد.
تشریفات صدور رای توسط داور
بر اساس ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی داوران بايد از جلسه‌ای كه برای رسيدگی يا مشاوره و يا صدور رأی تشكيل میشود مطلع باشند. اگر داور از شركت در جلسه يا دادن رأی يا امضاء آن امتناع نمايد، رأيی كه با اكثريت صادر میشود مناط اعتبار است. مگر اينكه در قرارداد ترتيب ديگری مقرر شده باشد. مراتب نيز بايد در‌برگ رأی قيد گردد. ترتيب تشكيل جلسه و نحوه رسيدگی و دعوت برای حضور در جلسه، توسط داوران تعيين خواهد شد. در مواردی كه ارجاع امر به داوری از طريق دادگاه بوده ، دعوت به حضور در جلسه بموجب اخطاريه دفتر دادگاه به‌عمل می‌آيد.
موارد ارجاع به دادگاه
- اگر طرف مقابل ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه نسبت به معرفی داور اقدامی ننمود و یا در تعیین داوری سوم توافق ننمایند، طرف دیگر به استناد ماده 459 ق.آ.د.م حق مراجعه به دادگاه جهت تعیین داور را دارد.
- در صورتیکه داور توسط طرفین انتخاب شود لیکن داور فوت شود و یا استعفا دهد و جانشین او را تعیین نکنند و یا اینکه انتخاب داور به شخص ثالث واگذار شده و او به وظیفه خویش عمل نکند (ماده 460 ق.آ.د.م)
- اگر طرفین از ابتدا تعیین داور را توسط دادگاه قرار داده اند در اینصورت دادگاه مورد تراضی می بایست اولاً صالح برای رسیدگی به اصل اختلاف و دعوی را داشته باشد. ثانیاً دادگاه مورد تراضی طرفین دادگاه نخستین باشد.
نمونه دادخواست تعیین داور طرف مستنکف
با سلام
احتراماً به استحضار می رساند:
به موجب مفاد ماده ………. بند ………. قرارداد شماره ……. مورخ …… تنظیم شده فی مابین اینجانب و خوانده مقرر گردید که در صورت بوجود آمدن اختلاف ، به وسیله ارجاع به داوری (سه نفره) حل و فصل شود. پس از بروز اختلاف اظهارنامه ای به شماره …… تاریخ ……. به خوانده برای انجام تعهدات خود در قرارداد و معرفی داور ارسال شد. ایشان در مهلت قانونی ده روزه اقدامی نکردند. همچنین از اعلام نظر و تعیین داور استنکاف ورزیدند. لذا با توجه به منضمات دادخواست (تصویر مصدق قرارداد و اظهارنامه شماره ………. تاریخ ……) و با استناد به ماده 459 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، تعیین داور طرف مستنکف با تخصص ……….. را برای حل و فصل اختلافات استدعا دارم.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره نحوه انتخاب داور از طرف شخص ممتنع
۴ دی ۱۴۰۱
شماره نظریه: ۷/۱۴۰۱/۳۸۷ شماره پرونده: ۱۴۰۱-۱۳۹-۳۸۷ ح تاریخ نظریه: ۱۴۰۱/۰۸/۲۸
استعلام:
در اجرای ماده ۴۵۹ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ جهت تعیین داور از طرف شخص ممتنع آیا تعیین وقت رسیدگی برای این امر ضروری است؟ در صورت تعیین داور توسط دادگاه و انصراف داور از انجام داوری آیا همان دادگاه میتواند داور دیگری را تعیین کند؟
متن نظریه
۱- به موجب ماده ۴۵۹ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ در مواردی که طرفین معامله یا قرارداد متعهد به معرفی داور شده ولی داور یا داوران خود را معین نکرده باشند و در موقع بروز اختلاف نخواهند و یا نتوانند در معرفی داور اختصاصی خود اقدام و یا در تعیین داور ثالث تراضی نمایند و تعیین داور به دادگاه یا شخص ثالث نیز محول نشده باشد یک طرف میتواند داور خود را معین کند. سپس بوسیله اظهارنامه رسمی به طرف مقابل معرفی و درخواست تعیین داور نماید. و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی کند. در این صورت طرف مقابل مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه داور خود را معرفی یا در تعیین داور ثالث تراضی نماید.
هرگاه تا انقضاء مدت یاد شده اقدام نشود، ذینفع میتواند حسب مورد برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند. با توجه به اینکه درخواست تعیین داور از سوی دادگاه طرح دعوای ترافعی نیست، مستلزم تعیین وقت رسیدگی و صدور حکم نمیباشد. دادگاه باید وجود قرارداد داوری و استنکاف طرف دیگر از تعیین داور را احراز کند. این امر به طور معمول از مفاد اظهارنامه رسمی و پاسخ آن قابل احراز است. اما اگر دادگاه احراز این موارد را نیازمند تعیین وقت رسیدگی بداند، این امر بلامانع است.
۲- ممکن است داوری که در اجرای مواد ۴۵۹ و ۴۶۰ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ توسط دادگاه تعیین شده انصراف و یا استعفا دهد. در این صورت ، با استفاده از ملاک ماده ۴۷۴ این قانون به درخواست طرفین یا یکی از آنها دادگاه اختیار تعیین داور جدید به جای داور مستعفی یا منصرف از داوری را دارد.
