محاسبه مبلغ اجرت المثل

محاسبه مبلغ اجرت المثل

یکی از موضوعات حقوقی که در دعاوی جاری دادگاهها کاربرد فراوان دارد ، موضوع «اجرت المثل» است. در این مقاله قصد داریم در باره معنی و مفهوم اجرت المثل ، نحوه محاسبه مبلغ و زمان اجرت المثل و انواع اجرت المثل ، نحوه مطالبه اجرت المثل ، اطلاعات مختصری را ارائه دهیم. پس در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

اجرت المثل چیست؟

بر اساس قانون ، نمیتوان بدون پرداخت هزینه ، از مال دیگران استفاده نمود و یا خدماتی را به دیگران ارائه داد .به این بها و اجرتی که بابت استفاده از مال دیگران و یا ارائه خدمت به دیگران پرداخت میشود، اجرت المثل گفته میشود.

ماده 336 قانون مدنی در باره اجرت المثل چنین مقرر میدارد :

هر گاه کسی ، بر حسب امر دیگری ، اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد ، عامل ‌، مستحق اجرت عمل خود خواهد بود. مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.

استفاده از مال دیگران ، چه با مجوز باشد و چه بدون مجوز ، مستحق دریافت اجرت المثل است . مراد از اجرت المثل ، بهای «استفاده از مال دیگران» یا «ارائه خدمات به دیگران» است.

اجرت المثل در یک جای دیگر نیز کاربرد دارد. بر طبق موازین قانونی و شرعی ، هر کس باعث وارد آمدن ضرر به دیگری شود ملزم به جبران خسارت بوده و زیان زننده مسئول می باشد. به مبلغی که بابت جبران خسارت پرداخت میشود اجرت المثل گفته میشود.

محاسبه مبلغ اجرت المثل ایام تصرف

مراد از اجرت المثل ایام تصرف ، بهای حاصل از استفاده از مال متعلق (ملک) دیگران در مدت زمانی است که آن مال بدون اذن از صاحب آن، در اختیار استفاده کننده بوده است.

هر گاه طرفین بر سر میزان و مبلغ اجرت المثل ایام تصرف به توافق نرسند ، مالک مال میتواند در دادگاه ، طرح دعوی کند. میزان اجرت المثل ایام تصرف ، با توجه به نحوه استفاده و شرایط روز و نوع مال توسط کارشناس معین میشود.

تفاوت اجرت المثل با اجور معوقه

اجور معوقه مربوط به مبلغ اجاره بهای ملکی است که برابر قرارداد اجاره باید به مالک پرداخت میشده اما پرداخت نشده است. اجور معوقه بر اساس مبلغی است که در قرارداد اجاره تعیین و بر سر آن قبلاً توافق شده است.

اما اجرت المثل شامل مبلغی است که بر اساس نظر کارشناس باید به مالک پرداخت شود. زیرا قبلا در مورد آن قراردادی منعقد نشده و بر سر مبلغ پرداختی توافقی وجود ندارد.

مطلب مفید | وکیل دعوای اجاره

انواع اجرت المثل

بطور کلی اجرت المثل را میتوان در دو گروه بزرگ طبقه بندی نمود. هر کدام از این دو گروه ، شامل چند مصداق دیگر از اجرت المثل هستند.

الف) اجرت المثل منفعت ناشی از کار و عمل :

مراد از این نوع اجرت المثل ، مبلغ قابل پرداخت در ازای کار و عملی است که برای دیگران انجام میشود بدون آنکه هدف از آن کار مجانی(تبرعی) باشد.

در دعاوی زوجین ، یکی از حقوق زوجه ، مبلغ حاصل از زحمات وی در ایام زوجیت است . به این مبلغ که توسط گارشنا خانواده تعیین میگردد ، اجرت المثل ایام زوجیت گفته میشود.

در مورد حق الوکاله وکیل نیز در ماده 676 قانون مدنی به اجرت المثل اشاره شده است . این در واقع همان مبلغ ناشی از زحمات وکیل در قرارداد وکالت با موکل است. ماده 676 قانون مدنی مقرر میدارد :

 ” حق‌الوکاله وکیل تابع قرارداد بین طرفین خواهد بود و اگر نسبت به حق ‌الوکاله یا مقدار آن قرارداد نباشد تابع عرف و عادت است اگر‌ عادت مسلمی نباشد وکیل مستحق اجرت‌المثل است . “

یک نمونه دیگر از اجرت المثل ناشی از کار ، زحمات و تلاش مربوط به قرارداد مضاربه است. چنانچه در خصوص مضاربه ، شرایط مقرر در قانون رعایت نشده باشد ، مضاربه محسوب نمی شود اما عامل ، مستحق دریافت اجرت المثل می گردد .

ب) اجرت المثل منفعت مال :

قانون در موارد مختلف مالک را مستحق دریافت اجرت المثل دانسته است . یکی از مثال های پر کاربرد این موضوع  ، اجرت المثل عین مستاجره پس از اتمام قرارداد اجاره است . ماده 494 قانون مدنی در این مورد مقرر میدارد :

” عقد اجاره به محض انقضاء مدت بر طرف می شود . و اگر پس از انقضاء آن مستاجر عین مستاجره را بدون اذن مالک مدتی در تصرف‌ خود نگاه دارد موجر برای مدت مزبور مستحق اجرت‌ المثل خواهد بود . اگر چه مستاجر استیفاء منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگه دارد وقتی باید اجرت‌المثل بدهد که استیفاء منفعت کرده باشد. مگر اینکه مالک اجازه داده باشد که مجانا استفاده نماید. “

نحوه محاسبه اجرت المثل ایام تصرف

برای محاسبه اجرت المثل باید عوامل مختلفی را در نظر گرفت . مبلغ اجرت المثل با توجه به زمان استفاده و یا ارائه خدمت و کار ، نوع خدمات ، شرایط و نوع اعمال و نحوه استفاده و سایر شرایط ، متفاوت خواهد بود.

مرجع دعوی اجرت المثل

با توجه به نظریه مشورتی ۷/۹۵/۸۴ مورخ ۹۵/۱/۲۴ بنابر بند ج ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف مصوب سال ۱۳۹۴ دعاوی خانواده راجع به جهیزیه ، مهریه ، نفقه تا نصاب مقرر در بند الف در صورتی که مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت مصوب ۱۳۹۱ نباشد در صلاحیت شورای حل اختلاف است اما به اجرت المثل اشاره‌ای نشده است. فلذا رسیدگی به دعاوی اجرت المثل در صلاحیت دادگاه میباشد.

مبلغ و شرایط دریافت اجرت المثل

با طرح دعوای اجرت المثل و ارجاع آن به کارشناس ، کارشناس با بررسی تمام شرایط، میزان و مبلغ آن را به طور قطعی مشخص میکند.

البته بعد از اعلام نظر کارشناسی ، امکان اعتراض به نظر کارشناس وجود دارد.

در مورد دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت ، اولاً درخواست طلاق نباید از طرف زن  باشد . دوماً در درخواست طلاق از طرف مرد نیز ، نباید علت دادخواست، تخلف زن از وظایف همسری و یا سوء اخلاق زن باشد . در این موارد اگر دادگاه به یقین برسد ، اجرت المثل به زن تعلق نمیگیرد .

همچنین برابر رای وحدت رویه اجرت المثل ایام زوجیت به شماره ۷/۴۱۱۶ مورخ ۲۰/ ۶ / ۱۳۷۶ ، پرداخت اجرت المثل با توجه به ……. ] به زن [ تعلق نمیگیرد. به هر حال اگر خلاف آن ثابت شود و طرفین شهادت و یا دلایل دیگر داشته باشند در این صورت زوجه مستحق اجرت المثل بوده و دادگاه راساً با ارجاع امر به کارشناسی با توجه به طول مدت زناشویی و نوع کارهایی که زوجه خارج از تکلیف شرعی و قانونی خود انجام داده نسبت به تعیین اجرت المثل و پرداخت آن اقدام خواهد کرد.

طبق نظریه مشورتی به شماره ۷/۹۳/۲۳۷۳ مورخ ۲۹/ ۱/ ۱۳۹۳ زوجه می تواند مستقیما و بدون اینکه زوج تقاضای طلاق کرده باشد مستندا به تبصره الحاقی در سال ۱۳۸۵ ماده ۲۳۶ قانون مدنی و بند ۷ ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ با تقدیم دادخواست به دادگاه ، اجرت المثل ایام زوجیت خود را مطالبه کند.

اجرت المثل پس از فوت زن و شوهر

به استناد تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی و ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده ، بعد از فوت زوج نیز امکان مطالبه اجرت المثل وجود دارد.

همانطور که مهریه را وراث زن بعد از فوت وی می توانند از زوج مطالبه کنند، اجرت المثل نیز همانند مهریه از حقوق مالی زن بوده و پدر و مادر زوجه می توانند به طرفیت از فرزند خود، تمامی حقوق زوجه را از زوج مطالبه کنند.

نحوه مطالبه اجرت المثل

بعد از ثبت دادخواست و ارجاع موضوع به شعبه مربوطه ، دادگاه کارشناس رسمی را برای محاسبه اجرت المثل  تعیین میکند . اگر طرفین پرونده در مورد مبلغ اجرت المثل به توافق نرسیدند حسب امر ، موضوع به کارشناس ارجاع می شود . کارشناس با توجه به اوضاع و احوال و …. رای خود را در قالب نظریه کارشناسی به دادگاه ارسال میکند . طرفین بعد از رویت نظر کارشناس اگر اعتراض داشته باشد ظرف یک هفته باید اعلام نمایند در غیر این صورت دادگاه با توجه به نظر کارشناسی رای صادر می نماید که در صورت اعتراض نکردن به نظر کارشناس ، رای دادگاه قطعی و لازم الاجرا میشود.

نحوه پرداخت اجرت المثل

ممکن است در یک دعوی ، دادگاه اجرت المثل را قطعی بداند و حکم بر پرداخت آن نماید.

نحوه پرداخت اجرت المثل با توجه به موضوع پرونده و میزان اجرت المثل متقاوت خواهد بود. در دعاوی میان زوجین ، ممکن است در بعضی موارد مبلغ اجرت المثل قابل توجه و خارج از حد توان زوج باشد. در این موارد ، زوج میتواند دعوای اعسار از پرداخت محکوم به را مطرح نماید. بنابراین ممکن است دادگاه درخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل را بپذیرد و حکم بر اقساطی شدن آن نماید.

عوامل تاثیرگذار در مبلغ اجرت المثل

اجرت المثل دارای مبلغ مشخص نیست و به خیلی عوامل بستگی دارد. از جمله سبک زندگی ، میزان تحصیلات و شان خانوادگی ، شغل پدر ، شاغل بودن زن ، محل زندگی ، تعداد فرزند و نوع تلاش و زحماتی که در زندگی مشترک انجام شده ، بستگی دارد. بنابراین نمیتوان در مورد مبلغ اجرت المثل برای همه افراد یک رقم مشخص تعیین نمود.

نحوه کارشناسی اجرت المثل

وقتی پرونده ای که قرار است در آن موضوع اجرت المثل و مبلغ آن تعیین شود در دادگاه مطرح میگردد. قاضی بعد از طرح دعوای اجرت المثل و بیان اظهارات طرفین پرونده ، موضوع را به کارشناسی ارجاع می دهد. قبل از شروع به کار کارشناس ، ابتدا هزینه کارشناس از طرف خواهان پرونده به حساب وی واریز میگردد. هزینه کارشناس رقم خیلی بالایی نیست و برابر تعرفه قانونی محاسبه میشود.

با واریز هزینه به حساب کارشناس و ارجاع پرونده به کارشناس ، وی بررسی های خود را در مورد جزییات پرونده و عوامل تاثیرگذار در مبلغ اجرت المثل را انجام میدهد. سپس  ظرف ۷ الی ۱۰ روز نظر خود را اعلام مینماید.

با اعلام نظر کارشناس و ابلاغ آن به طرفین پرونده ، آنان ظرف یک هفته فرصت دارند به نظریه کارشناس ، اعتراض کنند.

در صورت اعتراض ، پرونده به هیئت سه نفره کارشناس ارجاع می شود. فرد مهترض در این مرحله باید هزینه کارشناسان را بپردازد.  بدین ترتیب امکان اعتراض برای ارجاع پرونده با کارشناسان 5 و سپس 7 نفره هم وجود دارد. با قطعیت نظر کارشناسی و رای دادگاه ، اگر مبلغ اجرت المثل از طرف خوانده پرونده پرداخت نشود ، خواهان میتواند خوانده یا محکم علیه را به عنوان مدیون(بدهکار) به زندان بیندازد.

چه پاسخی به سوال قاضی در مورد اجرت المثل بدهیم؟

در پرونده اجرت المثل ایام زوجیت ، قاضی دادگاه ، سوالاتی را از زن و مرد میپرسد تا در مورد اینکه زوجه استحقاق اجرت المثل دارد به قطعیت برسد. مهم ترین سوال در این زمینه، این است که آیا زوجه، کارهای منزل را رایگان انجام داده یا به قصد دریافت اجرت .

اگر زوجه چنین پاسخ دهد که نمیخواسته مجانی در منزل کار کندو از همان ابتدا قصد دریافت اجرت داشته ، قاضی ممکن است به قطعیت در مورد پرداخت اجرت المثل برسد.

اثبات تبرعی بودن انجام امور منزل توسط زن ، بر عهده شوهر می باشد . زیرا با وجود مطالبه اجرت المثل ، اصل بر عدم تبرع می باشد و در اینجا ، زوج است که می بایست ، خلاف این اصل را اثبات نماید .

نحله چیست؟

وقتی در یک پرونده امکان محاسبه اجرت المثل وجود نداشته باشد ، قاضی به تشخیص خود میلغی را به عنوان نحله برای زوج در نظر میگیرد.

بنابراین نحله نوعی بخشش اجباری مال در زندگی مشترک از طرف مرد می باشد.
ماده ۵۸ قانون حمایت خانواده و بند «ب» تبصره ۶ ماده واحده اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام ، مستند قانونی برای اختصاص نحله به زوجه میباشد. در تعیین نحله بر خلاف اجرت المثل ، موضوع به کارشناس ارجاع نمیشود و مبلغ نحله را قاضی دادگاه تعیین میکند.

شرایط دریافت نحله

دریافت نحله ایام زوجیت مستلزم چند شرط میباشد. اول آنکه طلاق از طرف مرد باشد . دوم آنکه درخواست طلاق ، به دلیل تخلف زن در امور زناشویی یا سوء اخلاق وی نباشد. سوم آنکه امکان تعیین اجرت المثل وجود نداشته باشد.

در تعیین مبلغ نحله ، وضع مالی زوجه و زحمات زوجه تاثیرگذار است.