اثبات مالکیت در تصرف عدوانی حقوقی و کیفری
آشنایی با دعوای اثبات مالکیت در تصرف عدوانی
مالکیت یکی از مهمترین حقوق فردی محسوب میگردد. اختلافات اشخاص بر سر مالکیت ریشه در اعصار دارد . در سالهای اخیر به دلیل ارزش اقتصادی اموال ، بویژه اموال غیر منقول مانند خانه و ملک ، این تعلق خاطر یا همان مالکیت ، بسیار با اهمیت شده است .
اثبات مالکیت (یعنی رابطه اعتباری میان شخص با شیء) ، از طریق ادله و نشانه های مورد تایید قانونگذار اثبات میگردد. یکی از نشانه های مورد نظر قانونگذار ، «تصرف» است. در نظام حقوقی ایران به استناد ماده 35 قانون مدنی ، «تصرف» به عنوان اماره مالکیت شناخته شده است . یعنی اصولاً متصرف ، مالک به حساب می آید مگر خلاف آن ثابت شـود.
مطلب مفید | وکیل در دعوای تصرف عدوانی
فرض کنید شخصی بدون رضایت متصرف واقعی ، به نحو عدوان و غیر قانونی بر یک ملک ، سلطه یابد. در این صورت ، متصرف سابق میتواند با تحقق شرایطی ، اخراج متصرف عدوانی را از ملک خواسـتار شود.
دعاوی تصرف عدوانی مهمترین عاملی است که متصرف سابق با توسـل به آن میتواند از این امتیازی که قانونگـذار بـرای وی بـه رسـمیت شـناخته استفاده کند. این دعوی که البته ویـژه امـوال غیرمنقـول مـی باشـد هـم از حیـث حقوقی و هم از جهت کیفری مورد توجه قرار گرفته است.
تصرف عدوانی حقوقی و کیفری در نگاه قانون
الف) دعوای تصرف عدوانی حقوقی
طی سالهای 1309 و 1339 و 1352 قوانینی در باره تصرف عدوانی حقوقی وضع و نهایتا در قـانون آیـین دادرسی مدنی مصوب 1379 دعوای تصرف عدوانی حقوقی به امـوال غیرمنقـول منحصر شد و با تشریفاتی خاص در مواد 158 به بعد آن پیش بینی شد.
ب) دعوای تصرف عدوانی کیفری
در بعد کیفری اولین بار در سال 1304 ، در قانون کیفر عمومی ، جرم تصرف عدوانی کیفری مورد تصریح قرار گرفت. در ماده 268 این قانون ، با درنظر گرفتن شرایط خاص و قیودی اضافه بـر دعـوای مـدنی تصـرف عدوانی، تنها تصرف ملک دیگری به قهر و غلبه مستوجب مجازات شناخته شد.
این رویه در قوانین بعدی ، از جمله قانون مربوط به الحاق ماده مکرر به ماده 268 قـانون کیفر عمومی (مصوب 1337) با اعمال برخی تغییرات و گسـترده تـر کـردن دامنـۀ شمول جرم ادامه یافت. در سال 1362 نیز عمده ترین مقرره در ایـن زمینـه مواد ،134 ، 136 و 138 قانون راجـع بـه مجـازات اسـلامی اسـت.
مقررات مذکور با اندك تغییـر و اضـافه کـردن برخـی عبـارات، در قـانون مجـازات اسلامی بخش تعزیرات و مجازاتهـای بازدارنـده (مصـوب 1375) بازنویسـی شـده است.
مطلب مفید | دفاع خوانده در تصرف عدوانی
دعوای تصرف عدوانی حقوقی چیست
ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی چنین مقرر می دارد :
«دعوای تصرف عدوانی، عبارت است از ادعای متصرف سابق، مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او، مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال ، درخواست می نماید».
دعوای تصرف عدوانی حقوقی زمانی مطرح میشود که حواهان ادعا کند خوانده بدون داشتن سابقه تصرف بر مال غیر منقول ، با قهر و غلبه آن را از تصرف او خارج نموده است .
در جریان رسیدگی به دعوای مالکیت تصرف عدوانی حقوقی ، بایستی صرفاً تصرف سابق خواهان اثبات شود. دادگاه بر اساس همین تصرف حکم صادر می کند و وارد بحث بررسی مالکیت خواهان نخواهد شد.
در دعوای تصرف عدوانی حقوقی این مالک نیست که همیشه در نقش مدعی ظاهر میشود. بلکه گاه مستاجر یک ملک میتواند دعوای تصرف را علیه مالک مطرح کند. یعنی زمانی که مالک طی قرارداد اجاره ، ملک خود را در اختیار مستاجر قرار داده ولی قبل از اتمام قرارداد ملک را تصرف میکند.
چگونه دعوای تصرف عدوانی حقوقی را اقامه کنیم؟
دعوای تصرف عدوانی از آن نوع دعاوی است که دادگاه به صورت خارج از نوبت به آن رسیدگی میکند. این موضوع در ماده 177 قانون آیین دادرسی مدنی تصریح شده است. خواهان بعد از تنظیم دادخواست آن را به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه میکند. دفتر خدمات آن را به شعبه محل قضایی ملک ارسال مینماید. دادگاه نیز در اولین فرصت به دعوی رسیدگی خواهد نمود.
مسئله اثبات مالکیت در دعوای تصرف عدوانی حقوقی
در طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی ، در دست داشتن سند مالکیت شرط پایه و اساسی برای موفقیت در دعوی نیست. بلکه مسئله اصلی ، اثبات سابقه تصرف خواهان در ملک است. بنابراین پیش از آنکه در اختیار داشتن سند مالکیت و اثبات مالکیت واجد اهمیت باشد ، نیاز داریم سابقه تصرف در ملک را اثبات کنیم.
دلایل اثبات دعوای تصرف عدوانی حقوقی
- مدارک و اسنادی که نشاندهنده سابقه تصرف خواهان باشد. همچنین ، مدارک و اسنادی که نشان دهد خوانده با زور و قهر و غلبه ملک را تصرف کرده است.
- خوانده اقرار نماید که ملک دیگری را با زور و قهر و غلبه تصرف نموده است .
- شهود شهادت دهند خواهان در ملک سابقه تصرف داشته و خوانده ، با زور و قهر و غلبه، اقدام به تصرف آن نموده است.
- اگر خواهان فاقد هر گونه دلیل برای اثبات ادعای خویش باشد؛ می تواند از دادگاه تقاضای صدور قرار اتیان سوگند نماید.
تصرف عدوانی کیفری چیست؟
تصرف عدوانی کیفری به عنوان یک جرم محسوب میشود. با وقوع جرم ، شاکی میتواند به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه نماید . بازپرس در این مورد تحقیقات لازم را انجام داده و پس از بررسی شکایت ، پرونده به دادگاه کیفری ارسال میشود . دادگاه پس از رسیدگی به پرونده ، حکم مناسب را صادر میکند .
در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی ایران ، در مورد تصرف عدوانی کیفری اینگونه مقرر شده است :
«هر کس به عنف یا ید عدوانی یا با هر وسیله دیگری مال غیرمنقول دیگری را از تصرف صاحب آن خارج کند یا در تصرف او نگه دارد، علاوه بر رد مال به صاحب آن ، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی معادل دو تا چهار برابر مال مورد تصرف محکوم میشود.«
در تصرف عدوانی کیفری ، مهمترین عنصر مادی جرم ، خارج کردن مال غیرمنقول از تصرف صاحب آن است. این عمل میتواند با استفاده از زور یا تهدید، یا با استفاده از هر وسیله دیگری که مالک را از تصرف مال خود بازدارد ، انجام شود. عنصر معنوی جرم نیز علم و قصد مرتکب به خارج کردن مال از تصرف صاحب آن است.
اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری
برای اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری ، شاکی باید مدارک و مستندات کافی ارائه دهد. این مدارک میتواند شامل سند مالکیت ، اسناد عادی ، شهادت شهود و سایر ادله باشد. در صورتی که شاکی بتواند مالکیت خود را به دادگاه اثبات کند ، دادگاه حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده مالکیت به شاکی صادر خواهد کرد.
چنانچه حکم دادگاه به نفع شاکی باشد، شاکی میتواند از طریق اجرای احکام، حکم را اجرا کند. اجرای احکام حکم را به محکوم علیه ابلاغ کرده و او را ملزم به اجرای حکم میکند. در صورتی که محکوم علیه از اجرای حکم خودداری کند، اجرای احکام میتواند از طریق مراجع قانونی ، از جمله پلیس و نیروی انتظامی ، اقدام به اجرای حکم کند.
چند نمونه تصرف عدوانی کیفری
- ورود به ملک دیگری بدون اجازه
- ساخت و ساز در ملک دیگری بدون اجازه
- کاشتن درخت یا درختچه در ملک دیگری بدون اجازه
- نگهداری دام در ملک دیگری بدون اجازه
- رها کردن حیوانات در ملک دیگری بدون اجازه
مدارک مورد نیاز برای اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری
در صورتی که شما مدارک و مستندات کافی برای اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری را در اختیار دارید، می‌توانید به دادسرا مراجعه کرده و شکایت خود را ثبت کنید. برخی از مدارک و مستنداتی که می‌توان برای اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری ارائه داد، عبارتند از :
- سند مالکیت
- اسناد عادی
- شهادت شهود
- اظهارنامه مالک یا متصرف قانونی ملک
- گزارش کارشناس رسمی دادگستری
- سایر ادله و مدارکی که نشان دهد فرد مالک قانونی ملک یا مال مورد نظر است
نقش سند عادی و رسمی در شکایت از تصرف عدوانی کیفری
برای شکایت از تصرف عدوانی با سند عادی ، باید به یکی از دادسراهای عمومی و انقلاب مراجعه نمود. در دادسرا، باید شکایت خود را به صورت کتبی تنظیم کنید و آن را به دادستان تحویل دهید. در شکایت خود باید مشخصات خود، مشخصات متصرف عدوانی، مشخصات ملک مورد تصرف و مدارک و مستندات خود را ذکر کنید.
اگر دادگاه حکم به محکومیت متصرف عدوانی دهد، متصرف عدوانی به یک تا سه سال حبس محکوم می شود. همچنین دادگاه میتواند حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده مال به مالک را صادر کند .
در صورتی که خواهان تصرف عدوانی بخواهد خسارات خود را از متصرف عدوانی مطالبه کند ، باید علاوه بر شکایت کیفری دادخواست حقوقی نیز به دادگاه ارائه دهد . در دادخواست حقوقی خواهان باید میزان خسارات خود را به صورت دقیق ذکر کند . دادگاه پس از بررسی پرونده حکم به پرداخت خسارات به خواهان را صادر می کند .
در صورتی که شخص مدعی تصرف عدوانی ، سند رسمی داشته باشد، دادگاه به احتمال زیاد حکم به محکومیت متصرف عدوانی خواهد داد.
رای وحدت رویه در تصرف عدوانی کیفری
در سال 1397، دیوان عالی کشور رای وحدت رویه‌ای در خصوص تصرف عدوانی کیفری صادر کرد. این رای مقرر می‌دارد که در اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری، نیازی به احراز سابقه تصرف شاکی نیست. پیش از این، برخی از دادگاه‌ها معتقد بودند که برای تحقق جرم تصرف عدوانی، باید سابقه تصرف سابق شاکی احراز شود. این به معنای آن بود که اگر شاکی پیش از تصرف عدوانی، مال غیرمنقول را در تصرف نداشته باشد، نمی‌تواند از جرم تصرف عدوانی شکایت کند.
رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، این نظریه را رد کرده و مقرر کرده است که در جرم تصرف عدوانی، نیازی به احراز سابقه تصرف سابق شاکی نیست. این بدان معناست که اگر شما مورد تصرف عدوانی قرار گرفته‌اید، حتی اگر پیش از تصرف عدوانی، مال غیرمنقول را در تصرف نداشته باشید، می‌توانید از جرم تصرف عدوانی شکایت کنید.
رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، یک گام مهم در جهت حمایت از حقوق مالکیت است. این رای، امکان شکایت از جرم تصرف عدوانی را برای افرادی که پیش از تصرف عدوانی، مال غیرمنقول را در تصرف نداشته‌اند، فراهم میکند. رای وحدت رویه دیوان عالی کشور در تصرف عدوانی کیفری، آثار حقوقی متعددی دارد. این آثار عبارتند از:
- امکان شکایت از جرم تصرف عدوانی برای افرادی که پیش از تصرف عدوانی، مال غیرمنقول را در تصرف نداشته‌اند
- تقویت حقوق مالکیت و حمایت از مالکان اموال غیرمنقول
- کاهش جرایم علیه اموال و مالکیت
رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، یک گام مهم در جهت توسعه حقوق کیفری ایران است. این رای، امکان دسترسی به عدالت کیفری را برای افراد بیشتری فراهم میکند و به تقویت حقوق مالکیت کمک میکند.
مراحل ثبت شکایت در تصرف عدوانی کیفری
برای شکایت از تصرف عدوانی کیفری و اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری، باید مراحل زیر را طی کنید:
مدارک لازم را جمع آوری کنید: مدارکی که باید برای شکایت ارائه دهید به شرح زیر است.
- کپی سند مالکیت
- کپی گزارش پلیس
- کپی اسناد مربوط به تصرف عدوانی، مانند عکس ها، فیلم ها و شهادت شهود
شکایت خود را به دادسرای محل وقوع جرم ارائه دهید: شکایت شما باید کتبی باشد و باید شامل موارد زیر باشد:
- نام و مشخصات شما
- نام و مشخصات فرد متصرف
- تاریخ و محل وقوع جرم
- شرح جزئیات جرم
- ادله و مدارک شما
پس از ارائه شکایت، دادسرا تحقیقات خود را آغاز خواهد کرد. این تحقیقات ممکن است شامل مصاحبه با شما، فرد متصرف و شهود و بررسی مدارک شما باشد. پس از پایان تحقیقات، دادسرا تصمیم خواهد گرفت که آیا شکایت شما را قبول کند یا خیر. اگر دادسرا شکایت شما را قبول کند، پرونده شما به دادگاه کیفری ارسال خواهد شد.
در دادگاه کیفری، فرد متصرف به جرم تصرف عدوانی محاکمه خواهد شد. اگر فرد متصرف مجرم شناخته شود، ممکن است به حبس، جزای نقدی، یا هر دو محکوم شود. در صورتی که به تصرف عدوانی کیفری دچار شده اید، بهتر است برای مشاوره با یک وکیل کیفری اقدام کنید. یک وکیل کیفری می تواند شما را در مراحل شکایت و پیگیری پرونده راهنمایی کند.
شرایط اثبات مالکیت در تصرف عدوانی کیفری
برای تحقق جرم تصرف عدوانی، لازم است شرایط زیر وجود داشته باشد:
- مال مورد تصرف غیرمنقول باشد.
- مال متعلق به دیگری باشد.
- متصرف مال به عنف یا تهدید یا حیله و نیرنگ یا با علم به اینکه غاصب است، مال را از تصرف صاحب آن خارج کند یا در تصرف خود نگه دارد.
- متصرف مال عالم به این موضوع باشد که مال متعلق به دیگری است.
مجازات تصرف عدوانی کیفری
اگر جرم تصرف عدوانی اثبات گردد، مرتکب جرم ، به حبس از دو تا پنج سال محکوم می شود.
- در صورتی که جرم تصرف عدوانی در شرایطی که موجب اخلال در نظم و امنیت عمومی باشد، مرتکب علاوه بر حبس به جزای نقدی نیز محکوم می شود.
- در صورتی که جرم تصرف عدوانی توسط دو یا چند نفر به صورت دسته جمعی ارتکاب یابد، هر یک از مرتکبین به حداکثر مجازات مقرر در قانون محکوم می شود.
- در صورتی که جرم تصرف عدوانی منجر به ایراد صدمه بدنی یا فوت شود، مرتکب به مجازات مقرر در قانون برای صدمه بدنی یا قتل عمد محکوم می شود.
