فرزندخواندگی و سرپرستی
حقوق فرزندخواندگی و سرپرستی
فرزندخواندگی و سرپرستی تابع شرایط تقریباً سخت ، کنترل شده و نظام مند است. افراد متقاضی فرزندخواندگی برای قبولی سرپرستی فرزند ، باید به سازمان بهزیستی مراجعه نمایند. بر اساس «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست» مصوب سال 1392 ، این سازمان مسئولیت اعطای سرپرستی کودکان بی‌سرپرست را به اشخاصی که متقاضی سرپرستی می‌باشند ، بر عهده دارد .
مطلب مفید | وکیل حضانت فرزند پسر
بر اساس این قانون ، افراد واجد شرایط فرزندخواندگی و سرپرستی ، درخواست خود را به سازمان بهزیستی ارائه میکنند و سازمان بهزیستی حداکثر ظرف مهلت دو ماه نظر کارشناسی خود را به دادگاه صالح اعلام مینماید.
دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط قانونی ، قرار سرپرستی ۶ ماهه صادر کند. کودک در مدت آزمایشی به افراد واجد شرایط سپرده می‌شود . اگر دادستان یا سازمان بهزیستی به دادگاه اعلام کنند که شرایط سرپرست از بین رفته است ، دادگاه دستور خود را لغو کرده و کودک را از ایشان پس می‌گیرد .
چه کسانی میتوانند متقاضی فرزندخواندگی و سرپرستی شوند؟
مستند به ماده ۵ قانون مورد نظر «افراد زیر میتوانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان درخواست نمایند.
الف ) زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ب ) زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ج ) دختران و زنان بدون شوهر، درصورتیکه حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.
مطلب مفید | حضانت طبق قانون جدید
1) چنانچه به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در بند (الف) این ماده مستثنی می باشند.
2) چنانچه درخواست کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند ، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان می تواند آنان را از برخی شرایط مقرر در این ماده مستثنی نماید .
3) اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است .
4) درخواست کنندگان کمتر از پنجاه سال سن، نسبت به درخواست کنندگانی که پنجاه سال و بیشتر دارند ، درشرایط مساوی اولویت دارند.
5) در مواردی که زن و شوهر درخواست کننده سرپرستی باشند ، درخواست باید به طور مشترک از طرف آنان تنظیم و ارائه گردد .
شرایط افراد درخواست کننده فرزندخواندگی
الف ـ تقید به انجام واجبات و ترک محرمات
ب ـ عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی
ج ـ تمکن مالی
د ـ عدم حجر
ه _ سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی
و ـ نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل
زـ صلاحیت اخلاقی
ح ـ عدم ابتلاء به بیماری های واگیر و یا صعب العلاج
ط ـ اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
تبصره ۱) رعایت اشتـراکات دینی مـیان سرپرسـت و افراد تحت سـرپرستی الزامی است . دادگاه صالح با رعایت مصلحت کودک و نوجوان غیرمسلمان ، سرپرستی وی را به درخواست کنندگان مسلمان می سپارد.
تبصره ۲) درصورتی که متقاضی سرپرستی ، ادعای یافتن طفلی را بنماید و ادعای وی در دادگاه ثابت شود ، چنانچه واجد شرایط مندرج در این قانون برای سرپرستی باشد در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می گیرد .
شرایط فرزند برای قبول سرپرستی وی
مستند به ماده ۸ قانون ، سپردن سرپرستی به افراد متقاضی ، در صورتی مجاز است که فرزندان دارای یکی از شرایط ذیل باشند :
الف) امکان شناخت هیچ یک از پدر ، مادر و جد پدری آنان وجود نداشته باشد.
ب) پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب ازسوی ولی قهری آنان در قید حیات نباشند.
ج) افرادی که سرپرستی آنان به موجب حکم مراجع صلاحیتدار به سازمان سپرده گردیده و تا زمان دوسال از تاریخ سپردن آنان به سازمان، پدر یا مادر و یا جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آنان مراجعه ننموده باشند.
د) هیچیک از پدر، مادر و جد پدری آنان و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود .
مطلب مفید | حضانت فرزند دختر بعد از طلاق
تبصره ۱) چنانچه پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان و وصی منصوب از سوی ولی قهری مراجعه کنند ، دادگاه در صورتی که آنان را واجد صلاحیت لازم ولو با ضم امین یا ناظر تشخیص دهد و مفسده مهمی نیز کودک یا نوجوان را تهدید نکند؛ با اخذ نظر سازمان با رعایت حق حضانت مادر و تقدم آن نسبت به استرداد آنان حکم صادر می کند در غیر این صورت حکم سرپرستی ابقاء می شود.
تبصره ۲) در صورت وجود اقارب طبقه دوم و تقاضای هر یک از آنان و وجود شرایط، سرپرستی به وی واگذار می شود و در صورت تعدد تقاضا و یکسانی شرایط متقاضیان، سرپرست با قرعه انتخاب می گردد. در صورت نبود اقارب طبقه دوم بین اقارب طبقه سوم بدین نحو عمل می شود.
شرایط سنی فرزندخواندگی و سرپرستی
کلیه کودکان و نوجوانان نابالغ و نیز افراد بالغ زیر شانزده سال که به تشخیص دادگاه، عدم رشد و یا نیاز آنان به سرپرستی احراز شود در صورت وجود ساسر شرایط میتوانند به عنوان فرزند تحت سرپرستی قرار گیرند.
شرایط مالی برای صدور حکم سرپرستی
به موجب ماده 14 قانون ، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می نماید که درخواست کننده سرپرستی بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک یا نوجـوان تحت سرپرستی تملیک کند.
تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است.
ممکن است در مواردی دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست . از طرفی ، سرپرستی کودک یا نوجوان ضرورت داشته باشد . در این صورت ، دادگاه دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر میکند. دادگاه پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور ، حکم سرپرستی را صادر خواهد نمود.
چنانچه دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان می باشد، به صدور حکم سرپرستی اقدام می نماید.
بیمه عمر متقاضی فرزندخواندگی
درخواست کننده سرپرستی باید متعهد گردد که تمامی هزینه های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین نماید. این حکم حتی پس از فوت سرپرست نیز تا تعیین سرپرست جدید ، برای کودک یا نوجوان جاری می باشد.
بدین منظور سرپرست موظف است با نظر سازمان ، خود را نزد یکی از شرکت های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر کند.
در صورتی که دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان می باشد به صدور حکم سرپرستی اقدام می کند.
پرداخت مستمری کودک یا نوجوان تحت سرپرستی
صدور حکم سرپرستی، به هیچ وجه موجب قطع پرداخت مستمری که به موجب قانون به کودک یا نوجوان تعلق گرفته یا می گیرد، نمی شود.
مستمری فرزندخوانده
در صورت فوت سرپرست که مشمول یکی از صندوق های بازنشستگی بوده ، افراد تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب گردیده و تا تعیین سرپرست جدید از مزایای مستمری وظیفه بازماندگان برخوردار خواهند شد.
تغییر نام و نام خانوادگی
پس از صدور حکم قطعی سرپرستی ، مفاد حکم از سوی دادگاه به اداره ثبت احوال و اداره بهزیستی مربوط ابلاغ می شود. اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند. همچنین اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر و در قسمت توضیحات مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی را در صورت مشخص بودن، قید نماید.
اداره ثبت احوال مکلف است سوابق هویت و نسبت واقعی طفل را در پرونده وی حفظ نماید.
کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می تواند پس از رسیدن به سن هجده سالگی، صدور شناسنامه جدیدی را برای خود با درج نام والدین واقعی در صورت معلوم بودن، یا نام خانوادگی مورد نظر وی ، در صورت معلوم نبودن نام والدین واقعی ، از اداره ثبت احوال درخواست نماید
موارد فسخ حکم سرپرستی
حکم سرپرستی، پس از اخذ نظر کارشناسی سازمان ، در موارد زیر فسخ می شود:
الف) شرایط سرپرست از بین برود.
ب) تقاضای سرپرست در صورتی که سوء رفتار کودک یا نوجوان برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد.
ج ـ طفل پس از رشد با سرپرست توافق کند.
د) مشخص شدن پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان و یا وصی منصوب از سوی ولی قهری در صورتی که صلاحیت لازم برای سرپرستی را ولو با ضم امین یا ناظر از سوی دادگاه، دارا باشند.
ازدواج سرپرست و ادامه فرزندخواندگی
هرگاه سرپرست درصدد ازدواج برآید ، باید مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام نماید . درصورت وقوع ازدواج، سازمان مکلف است گزارش ازدواج را به دادگاه اعلام تا با حصول شرایط این قانون، نسبت به ادامه سرپرستی به صورت مشترک و یا فسخ آن اتخاذ تصمیم نماید
ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان، این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد.
نقش دفاتر مشاوره دینی در فرزندخواندگی
به موجب ماده ۳۵ قانون ، سازمان بهزیستی موظف است به منظور راهنمایی و مشاوره افرادی که سرپرستی کودکان و نوجوانان را عهده دار می شوند، اقدام به ایجاد دفتر مشاوره دینی مربوط به امور فرزند خواندگی با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه نماید. واگذاری سرپرستی کودکان و نوجوانان منوط به تأیید دفتر مذکور خواهد بود.
تفاوت فرزندخواندگی و دریافت جنین
تفاوت اول
اگر بعد از واگذاری سرپرستی والدین طفل پیدا شود و صلاحیت لازم برای نگهداری کودک را داشته باشند و دادگاه سرپرستی از سوی ایشان را به مصلحت کودک بداند می‌تواند دستور دهد که طفل به والدینش داده شود در غیر این صورت کودک نزد سرپرست خواهد ماند.
این موضوع در قانون نحوه اهدای جنین پیش‌بینی نشده است که اگر پس از اهدای جنین و یا به دنیا آمدن جنین، اهدا شوندگان ادعایی در مورد طفل داشته باشند، چه باید کرد.
در این خصوص باید توجه داشت که ارتباط بین اهداشوندگان و اهداکنندگان در قالب یک قرارداد تنظیم شده است و تضمین قانونی برای مستحکم‌تر شدن این قرارداد تا به الان پیش‌بینی نشده است. برای تنظیم این قرارداد حتما مشاوره حقوقی دریافت کنید.
تفاوت دوم
در خصوص کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در قانون پیش‌بینی شده است که اقوام آنها در صورت دارا بودن شرایط نسبت به سرپرستی آنها اولویت دارند. در حالی که برای دریافت جنین اهداشده، اولویتی نسبت به هیچکس در نظر گرفته نشده است.
تفاوت سوم
در فرزندخواندگی دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر میکند که درخواست کننده سرپرستی بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک یا نوجـوان تحت سرپرستی منتقل کند. میزان اموال را دادگاه مشخص میکند.
دادگاه همچنین می‌تواند در صورت صلاحدید و ضرورت از درخواست کننده سرپرستی تعهد انتقال اموال یا حقوق در آینده را بگیرد و سپس حکم سرپرستی صادر کند. حتی دادگاه می‌تواند به طور کلی از این تعهد صرف نظر کند. این موضوع در قانون نحوه اهدای جنین پیش‌بینی نشده است.
تفاوت چهارم
در فرزندخواندگی باید به این نکته توجه داشت که اگر پس از پذیرش سرپرستی، سرپرست درصدد ازدواج برآید، باید مشخصات فرد موردنظر را به دادگاه اعلام کند تا نسبت به ادامه سرپرستی به صورت مشترک و یا فسخ آن تصمیم‌گیری کند.
در صورت فوت یا زندگی مستقل و جدایی هر یک از سرپرستان یا وقوع طلاق بین آنان، دادگاه می‌تواند با درخواست سازمان و با رعایت مفاد این قانون، سرپرستی کودک یا نوجوان را به یکی از زوجین یا شخص ثالث واگذار نماید.
رعایت نظر کودکان بالغ در این خصوص ضروری است. این موضوع در قانون نحوه اهدای جنین پیش‌بینی نشده است و اگر کسانی که جنین را دریافت نمودهاند، پس از دریافت جنین از هم طلاق بگیرند و یا با شخص دیگری ازدواج کنند، اثری در ارتباط میان آنها و فرزندانشان ندارد.
تفاوت پنجم
در فرزندخواندگی، سرپرستان کودک نمی‌توانند چه در زمان حضانت و چه بعد از آن با کودک ازدواج کنند مگر اینکه دادگاه بعد از مشورت با سازمان بهزیستی این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد. در حالی که در اهدای جنین اساسا رابطه پدر و مادر و فرزندی میان زن و شوهر و جنینی که دریافت کرده‌اند، به وجود می‌آید و به طور کلی امکان ازدواج میان آنها وجود نخواهد داشت.
