مستثنیات دین در قانون
آشنایی با قانون مستثنیات دین
مستثنیات دین شامل آن دسته از اموال «مدیون» یا « بدهکار» است که در هنگام توقیف اموال وی ، از خطر توقیف و یا فروش در امان می ماند. مصادیق مستثنیات دین، در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مشخص شده است.قانون نیز در مورد مستثنیات دین بطور اجمال مقرراتی را وضع نموده است.
مطلب مفید | توقیف حساب افراد بدهکار
مستثنیات دین در قوانین مختلف، از جمله قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356، قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1379 و آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا مصوب 1387 پیش‌بینی شده است.
ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی در مورد مستثنیات دین چنین مقرر میدارد :
«مستثنیات دین شامل موارد زیر است:
الف – منزل مسکونی که عرفاً در شان محکوم‌علیه در حالت اعسار او باشد.
ب – اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
مطلب مفید | وادار کردن مالک آپارتمان بدهکار به پرداخت بدهی
ج – آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم‌ٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره میشود.
د – کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شان آنها.
ه- – وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
و – تلفن مورد نیاز مدیون.
ز – مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت میشود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستاجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شان او نباشد.
تبصره ۱ – چنانچه منزل مسکونی محکوم‌علیه بیش از نیاز و شان عرفی او در حالت اعسارش بوده و مال دیگری از وی در دسترس نباشد و مشارالیه حاضر به فروش منزل مسکونی خود تحت نظارت مرجع اجراءکننده رای نباشد به تقاضای محکوم‌له به وسیله مرجع اجراءکننده حکم با رعایت تشریفات قانونی به فروش رفته و مازاد بر قیمت منزل مناسب عرفی ، صرف تادیه دیون محکوم‌ٌعلیه خواهد شد مگر اینکه استیفای محکوم‌به به طریق سهل‌تری مانند استیفاء از محل منافع بخش مازاد منزل مسکونی محکوم‌ٌعلیه یا انتقال سهم مشاعی از آن به شخص ثالث یا طلبکار امکان‌پذیر باشد که در این صورت ، محکوم‌به از طرق مذکور استیفاء خواهد شد.
تبصره ۲ – چنانچه به حکم قانون مستثنیات دین تبدیل به عوض دیگری شده باشد، مانند اینکه مسکن به دلیل قرار گرفتن در طرحهای عمرانی تبدیل به وجه گردد، یا در اثر از بین رفتن، عوضی دریافت شده باشد، وصول محکوم‌به از آن امکان پذیر است مگر اینکه محرز شود مدیون قصد تهیه موضوع نخستین را دارد».
نحوه برخورد قانون با بدهکار مالی
برابر قانون ، از تاریخ ابلاغ اجرائیه ، بدهکار مالی باید ظرف 10 روز نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام کند . هرگاه مدیون نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام نکند ، طلبکار میتواند از واحد اجرای احکام دادگاه ، درخواست توقیف اموال بدهکار را بنماید . مستثنیات دین تا زمان فوت مدیون برقرار بوده و این موضوع با فوت وی خاتمه مییابد.
مطلب مفید | اعسار از پرداخت بدهی
قانونگذار در توقیف اموال ، استثنائاتی را در جهت حمایت از حقوق اولیه بدهکار و افراد تحت تکفل او پیش‌بینی کرده است. این حمایت قانونی از فرد بدهکار ، «مستثـنیات دیـن» نامیده میشود.
چه نوع مالی شامل مستثنیات دین میشود؟
اگر به ماده 24 قانون که مورد اشاره قرار گرفت دقت نماییم ، میتوان موارد مستثنیات دین را به شرح زیر ذکر نمود :
- یکباب منزل مسکونی مشروط براینکه خانه متناسب با وضعیت متهم و اعسار ادعایی وی باشد.
- تلفن و آن بخش از اثاثیه معمولی و ضروری منزل و ابزار تامین معاش که در حد نیازهای متعارف خانواده متهم باشد.
- هر گونه امکانات تحقیقاتی شامل کتاب و ابزار علمی صرفاً برای اهل علم (مانند پژوهشگران و اساتید دانشگاه و نظایر آن) .
- پول پیش نزد مالک (موجر)
تشخیص مستثنیات دین
برای اینکه معلوم شود کدام مال جزء مستثنیات دین میباشد فقط دادگاه است که به عنوان مرجع تشخیص این موضوع ، صلاحیت دارد.
مطلب مفید | ادعای اعسار و مدارک لازم
به موجب ماده 26 آیین نامه اجرای محکومیت های مالی : ” تشخیص مصادیق مستثنیات دین مذکور در قانون و کم و کیف آن، با رعایت عرف و اوضاع و احوال فعلی شخص، با دادگاه مجری حکم است. دادگاه می تواند در صورت نیاز موضوع را به کارشناس ارجاع نماید.”
تبدیل مال در مسـتثنیات دیـن
برخی نکات حقوقی و همچنین برخی ادعاها و اظهارات در مستثنیات بسیار مهم هستند. بگونه ای است که در صورت هر گونه بیان نادرست ، ممکن است یک مال را از مستثنیات دین خارج کند. یا بالعکس مال مورد نظر را جزء مستثنیات دین قلمداد کند.
مطلب مفید | اثبات مالکیت اراضی ملی
به عنوان مثال فرض کنید یک باب آپارتمان از سوی خوانده پرونده ، فروخته شده و وی در حال خرید خانه بوده که در جریان حکم دادگاه محکومیت گرفته است. حال در جریان توقیف اموال ، وی باید بتواند اثبات کند پولی که در حساب وی وجود دارد ناشی از فروش خانه بوده و همچنین وی قصد خرید خانه را دارد.
در این حالت ، تصمیم با دادگاه است که اظهارات وی را بپذیرد و پول مورد نظر را جزء مستثنیات به حساب آورد یا خیر.
ملاحظه خواهید کرد که در چنین مواردی خوانده در لبه پرتگاه قرار دارد. لذا هر حرکت نسنجیده از طرف محکوم له یا محکوم علیه میتواند حکم توقیف اموال را تحت الشعاع قرار دهد.
روش برخورد دادگاه با محکوم مالی
وقتی دعوی مطالبه وجه از سوی مالباخته یا طلبکار ثبت میشود ، دادگاه در جریان رسیدگی به پرونده چنانچه طلب را احراز نماید میتواند حکم پرداخت بدهی را صادر نماید.
در ادامه این روند ، متهم از طریق واحد اجرای احکام مجبور به پرداخت و در نهایت توقیف اموال میشود. در این موارد اموالی توقیف خواهند شد که جزء مستثنیات دین نباشد. یعنی جزء اموال ضروری برای ادامه زندگی او نباشند. این اموال، غیر قابل توقیف هستند و دارای مصادیق مشخص در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی می باشند.
مطلب مفید | ابرا و شرایط صحت آن
بر اساس ماده 27 آیین نامه اجرای محکومیت های مالی : “محکوم علیه، می تواند با رضایت خود، مالی را که جز مستثنیات دین است، جهت استیفا محکوم به معرفی نماید». بنابراین، اگر اموالی جز مستثنیات دین تعیین شوند، اما خود محکوم علیه رضایت دهد، می توان آن را از دسته اموال غیرقابل توقیف، خارج نمود و به محکوم له داد.
