اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

آشنایی با اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

وقتی سرنوشت یک پرونده بعد از طی مراحل قضایی به پایان میرسد از منظر حقوقی بدین معنا است که  پرونده ، مراحل بدوی و تجدید نطر را طی نموده و حکم دادگاه صادر و به قطعیت رسیده است.

در قانون آیین دادرسی مدنی راههایی برای اعتراض به احکام صادره چه در مراحل بدوی و چه در مورد احکام قطعی وجود دارد. از جمله اینکه در مراحل بدوی ، بعد از صدور حکم دادگاه اولیه ، میتوان به حکم صادره اعتراض نمود. به این اعتراض در دادگاه تجدید نظر رسیدگی میشود. بنابراین وقتی یک حکم از دادگاه تجدید نظر صادر میشود یعنی قبلاً به حکم دادگاه بدوی ، اعتراض شده است.

احکام قطعی صادره از سوی دادگاههای حقوقی یا کیفری ، قابلیت اعتراض ندارند و پرونده مربوط به آنها برای اجرای حکم به واحد اجرای احکام ارسال می گردد .

با وجود این مسئله ، قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی و در موارد خاص ، مجوز رسیدگی مجدد به پرونده ها را پس از قطعیت آراء صادره از محاکم حقوقی و کیفری ، پیش بینی نموده است.

یکی از این موارد خاص و استثنایی ، اعاده دادرسی است که در صورت پذیرش آن ، مطابق قانون امکان تغییر حکم قطعی وجود دارد. اعاده دادرسی حقوقی و کیفری یکی از انواع شیوه های اعتراض به آراء محاکم است که به موجب آن ، پرونده ای که با رای قطعی ، مختومه شده است ، مجددا مفتوح و مورد رسیدگی قرار گیرد.

برای اعاده دادرسی حقوقی و کیفری بهترین کار ، استفاده از وکیل اعاده دادرسی است. زیرا مراحل رسیدگی و شیوه اعتراض کاملا تخصصی و پیچیده است که ضرورت بهره مندی از وکیل را اجتناب ناپذیر میسازد.

شیوه های اعتراض به احکام دادگاهها

در قانون آیین دادرسی مدنی به پنج روش برای اعتراض به احکام دادگاهها اشاره قرار شده است. دو روش اعتراض را روش عمومی اعتراض میگویند که عبارت است از «تجدید نظرخواهی» و «واخواهی» .

سه روش دیگر ، روش استثنایی اعتراض هستند که عبارتند از : «اعاده دادرسی»  ، «فرجام خواهی»  و «اعتراض شخص ثالث» .

در ادامه ، این روشها بطور اختصار مورد اشاره قرار میگیرد و در مورد اعاده دادرسی بیشتر بحث خواهیم نمود.

تجدید نظرخواهی

هر گاه حکم دادگاه بدوی صادر شود ، معترض به حکم دادگاه بیست روز فرصت دارد به حکم دادگاه اعتراض نماید. اعتراض به حکم دادگاه بدوی ، به دادگاه تجدید نظر ارسال میشود. حکم صادره از سوی دادگاه تجدید نظر قطعی بوده و قابل اعتراض نمی باشد.

واخواهی 

واخواهی یکی از روشهای اعتراض به حکم دادگاه است. چه حکم صادره مربوط به دادگاه بدوی و چه مربوط به دادگاه تجدید نظر باشد. واخواهی در مواردی صورت میگیرد که رای صادره از سوی دادگاه بدون حضور خوانده دعوا و به صورت غیابی صادر شود.

در این صورت چنانچه رای صادره به ضرر متهم یا خوانده باشد وی بیست روز فرصت دارد تا از حکم صادره واخواهی کند.

فرجام خواهی

فرجام خواهی یکی از روشهای استثنایی اعتراض به آراء محاکم است که توسط عالی ترین مرجع قضایی کشور یعنی دیوان عالی کشور انجام میشود و به منظور انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجام خواهی ، با موازین شرعی و قانونی میباشد.

 اعتراض شخص ثالث

اعتراض شخص ثالث ، یکی از روشهای استثنایی شکایت از رای دادگاه است که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است. در این روش ، شخص ثالث که نقشی در دعوا نداشته و با صدور حکم قطعی ، حقوق او تضییع شده ، می تواند نسبت به حکم قطعی اعتراض نماید.

اعاده دادرسی حقوقی و کیفری روش استثنایی اعتراض به رای

اعاده دادرسی حقوقی و کیفری یک روش استثنایی اعتراض به آراء محاکم است. به موجب این روش اعتراضی ، پرونده ای که با رای قطعی ، مختومه شده‌ ، مجدداْ مفتوح و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

مطلب مفید | شکایت اعاده حیثیت 

منظور از «روش استثنایی اعتراض به آرا» این است که در برابر روش‌های عمومی اعتراض به آراء محاکم (واخواهی و تجدید نظرخواهی) قرار دارد.

اعاده‌ دادرسی در بین روش‌های استثنایی شکایت از آراء از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است. در حقیقت این طریق شکایت، موجب می‌شود که دادرسی منتهی به حکم قطعیت یافته یا قطعی ، به درخواست محکوم علیه ، دوباره نزد همان مرجع صادر کننده حکم ، مورد رسیدگی قرار گیرد.

اعاده دادرسی حقوقی و کیفری دو مرحله ای است

اعاده ‌دادرسی حقوقی و کیفری در نظام حقوقی ایران به صورت دو مرحله‌ای انجام می‌شود:

در مرحله اول نسبت به قبول یا رد درخواست اعاده‌ دادرسی اظهار نظر قضایی صورت می‌گیرد و در مرحله دوم (در فرض قبول درخواست) نسبت به ماهیت درخواست ، رسیدگی و حکم مقتضی صادر می‌گردد.

اعاده دادرسی در چند حوزه قابل بررسی است؟

در نظام قضایی ایران اعاده‌ دادرسی در 7 حوزه مختلف زیر قابل بررسی است :

اعاده‌ دادرسی در امور مدنی ، اعاده‌ دادرسی در امور کیفری ، اعاده‌ دادرسی ویژه رئیس قوه قضایی، اعاده‌ دادرسی در دیوان عدالت اداری، اعاده ‌دادرسی در دادگاه ویژه روحانیت، اعاده دادرسی در دادگاه نظامی، اعاده‌ دادرسی در داوری.

اعاده دادرسی حقوقی

قانون آیین دادرسی مدنی (مواد 426 تا 441) به اعاده‌دادرسی حقوقی اشاره کرده است . اعاده‌ دادرسی در امور مدنی بر اساس حکم مورد درخواست اعاده‌ دادرسی ، به دو نوع اصلی و طاری تقسیم میشود.

در اعاده‌ دادرسی اصلی ، درخواست کننده‌ متضرر از حکم دادگاه نسبت به آن حکم درخواست اعاده‌ دادرسی میکند.

در اعاده‌ دادرسی طاری ، بدلیل اینکه یکی از طرفین برای پیروزی در دعوا ، حکم قطعی صادره از محکمه دیگری را به عنوان دلیل اثبات ادعای خود ارائه می‌کند و این حکم به ضرر طرف مقابل او است ، موجب ارائه درخواست اعاده دادرسی از جانب طرف متضرر میشود.

آراء قابل اعاده‌ دادرسی حقوقی

در اعاده‌ دادرسی حقوقی، درخواست اعاده دادرسی فقط در مورد احکام قطعی و قطعیت یافته قابل طرح است.

جهات اعاده ‌دادرسی حقوقی

نسبت به احکام قطعی و قطعیت یافته ، می‌توان به جهات ذیل درخواست ‌اعاده دادرسی نمود.

1. موضوع حکم ، مورد ادعای خواهان نبوده باشد.
2. حکم به میزان بیشتر از خواسته صادر شده باشد.
3. وجود تضاد در مفاد یک حکم که ناشی از استناد به اصول یا به مواد متضاد باشد.
4. حکم صادره با حکم دیگری در خصوص همان دعوا و اصحاب آن که قبلاً توسط همان دادگاه صادر شده‌است، متضاد باشد، بدون آنکه سبب قانونی موجب این مغایرت باشد.
5. طرف مقابل درخواست کننده اعاده‌دادرسی، حیله و تقلبی به کار برده که در حکم دادگاه مؤثر بوده‌است.
6. حکم دادگاه مستند به اسنادی بوده که که پس از صدور حکم، جعلی بودن آنها ثابت شده باشد.
7. پس از صدور حکم، اسناد و مدارکی به دست آید که دلیل حقانیت درخواست‌کننده اعاده‌دادرسی باشد و ثابت شود اسناد و مدارک یاد شده در جریان دادرسی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی نبوده‌است.

مهلت درخواست اعاده دادرسی حقوقی

فرصت درخواست اعاده‌ دادرسی برای اشخاص مقیم ایران ، بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از ایران ، دو ماه (شصت روز) است.

تاخیر موجه در ارائه درخواست اعاده دادرسی حقوقی

هر گاه تاخیر در ارائه درخواست اعاده دادرسی حقوقی به دلیل یکی معاذیر موجه مندرج در ماده ۳۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی باشد، درخواست پذیرفته می‌شود. این معاذیر عبارتند از :

1. مرضی که مانع از حرکت است ؛
2. فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد ؛
3. حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست در مهلت مقرر ممکن نباشد ؛
4. توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت مقرر دادخواست را تقدیم کرد.

تشریفات رسیدگی اعاده دادرسی

رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی در دو مرحله شکلی و ماهیتی صورت میگیرد. در مرحله اول که همان رسیدگی شکلی است ، با وصول پرونده به دادگاه صادر کننده حکم قطعی ، این دادگاه غالباً در وقت فوق‌العاده و بدون احضار طرفین ، نسبت به اساس درخواست اظهارنظر می‌نماید. این اظهارنظر در قالب یکی از دو قرار قبولی یا رد دادرسی صورت میپذیرد.

قرار قبولی اعاد ه‌دادرسی

در صورتی که دادگاه وجود همه شرایط ذیل را احراز نماید، قرار قبولی اعاده‌دادرسی را صادر می‌کند:

• درخواست در مهلت مقرر طرح شده باشد؛
• درخواست منطبق بر یکی از جهات ماده ۴۲۶ ق.آ.د. م باشد؛
• دلیل ابرازی متقاضی اعاده‌دادرسی متناسب با جهت مورد درخواست باشد؛
• دلیل ابرازی شرایط قانونی مربوط به آن جهت را داشته باشد.

مرحله رسیدگی به ماهیت درخواست

پس از صدور قرار قبولی اعاده‌دادرسی مدنی ، پرونده از حالت مختومه خارج و مجدداً در مسیر رسیدگی قرار می‌گیرد .

در این صورت برای پرونده وقت رسیدگی تعیین می‌شود. سپس همانند یگ پرونده عادی ، تاریخ رسیدگی به طرفین اعلام و دادگاه به موضوع رسیدگی میکند.

اجرای حکم در اعاده دادرسی حقوقی

ممکن است با قبولی اعاده‌ دادرسی ، حکم صادره از طرف دادگاهی که نسبت به آن اعاده دادرسی صورت گرفته نقض شود. در چنین حالتی ، اجرای حکم در حالت های زیر خواهد بود :

1. چنانچه محکوم‌به غیرمالی باشد ، اجرای حکم تا صدور حکم در خصوص اعاده‌ دادرسی متوقف می‌گردد.
2. چنانچه محکوم‌به مالی باشد :

الف) اگر امکان اخذ تأمین و جبران خسارت احتمالی وجود داشته باشد، به تشخیص دادگاه از محکوم‌له تأمین مناسب اخذ میشود و اجرای حکم ادامه‌ می‌یابد.

ب) اگر امکان اخذ تأمین و جبران خسارت احتمالی وجود نداشته باشد، اجرای حکم تا صدور حکم در خصوص اعاده‌دادرسی متوقف می‌گردد.

نقض یا تایید دادنامه مورد اعتراض

بعد ار اینکه درخواست اعاده دادرسی مورد پذیرش قرار گرفت ، دادگاه وارد مرحله رسیدگی به دعوا میشود. در این شرایط ممکن است دادگاه یا ادله ابرازی را بپذیرد و اقدام به نقض دادنامه نماید یا اینکه اعاده دادرسی را وارد تشخیص ندهد و حکم تایید دادنامه را صادر کند.

اعتراض به رای

حکمی که در مرحله اعاده‌دادرسی صادر می‌گردد، از حیث تجدیدنظر و فرجام خواهی تابع مقررات مربوط خواهد بود. بنابراین چنانچه مطابق مقررات مربوط به تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی ، این حکم قابل اعتراض باشد، محکوم‌علیه می‌تواند نسبت به آن اعتراض نماید. در غیر این صورت ، حکم قطعی خواهد بود.

نکته : نسبت به حکمی که پس از اعاده‌ دادرسی صادر می‌گردد ، دیگر اعاده‌ دادرسی از همان جهت پذیرفته نخواهد شد.

اعاده‌ دادرسی کیفری

اعاده‌ دادرسی کیفری در مواد 474 تا 476 از قانون آیین دادرسی کیفری مورد توجه قرار گرفته است.  اعاده دادرسی کیفری برحسب آنکه رای موضوع درخواست ، حکم یا قرار است ، مقررات مختلفی دارد. برای اعاده دادرسی کیفری مهلت زمانی تعیین نشده است. درخواست اعاده دادرسی کیفری فقط از طرف شخصی که حکم محکومیت کیفری علیه او صادر شده‌ (و نه شاکی) قابل طرح می‌باشد.

جهات اعاده‌ دادرسی کیفری

اعاده‌ دادرسی کیفری در موارد زیر پذیرفته می‌شود:

1. کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز گردد؛
2. چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شوند و ارتکاب آن جرم به گونه‌ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد؛
3. شخصی به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی گناهی یکی از آنان احراز گردد؛
4. دربارهٔ شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر شود؛
5. در دادگاه صالح ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان، مبنای حکم بوده‌است؛
6. پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی حادث یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی‌گناهی محکومٌ‌علیه یا عدم تقصیر وی باشد؛
7. عمل ارتکابی جرم نباشد یا مجازات مورد حکم بیش از مجازات مقرر قانونی باشد.^[۲۴]

چه کسانی میتوانند درخواست اعاده دادرسی کیفری بدهند؟

• محکوم‌علیه یا نماینده قانونی او؛
• همسر و وراث قانونی و وصی محکوم‌علیه، در صورت فوت یا غیبت محکوم‌علیه؛
• دادستان کل کشور؛
• دادستان مجری حکم

تشریفات رسیدگی

درخواست اعاده‌دادسی و ادله ابرازی ، از طریق دادگاه صادرکننده حکم قطعی یا قطعیت یافته ، به دیوان عالی کشور ارسال می‌گردد.

دیوان عالی کشور در وقت فوق‌العاده و بدون احضار طرفین ، پرونده را بررسی می‌نماید و قبل از آنکه وارد رسیدگی ماهیتی شود، نسبت به اساس درخواست (شکل) اظهارنظر می‌کند. این اظهارنظر در قالب یکی از دو قرار ذیل است:

قرار تجویز اعاده‌ دادرسی

چنانچه دیوان عالی کشور، موضوع و ادله ابرازی را منطبق با یکی از جهات مندرج در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری بداند، قرار تجویز اعاده‌ دادرسی را صادر میکند. سپس پرونده را برای رسیدگی ماهیتی به دادگاه هم‌عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می‌دهد.

پس از وصول پرونده به دادگاه هم‌عرض، پرونده از حالت مختومه خارج و مجدداً در مسیر رسیدگی قرار می‌گیرد. ادامه مراحل رسیدگی همانند سایر پرونده ها خواهد بود.

قرار رد اعاده‌ دادرسی

در صورتی که دیوان عالی کشور، موضوع یا ادله ابرازی را منطبق با جهات مندرج در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری تشخیص ندهد، قرار رد اعاده‌ دادرسی را صادر می‌کند و پرونده مختومه و بلااقدام باقی می‌ماند.

وضعیت اجرای حکم

در اعاده‌ دادرسی کیفری ، وضعیت توقف اجرای حکم کمی متفاوت و رابطه مستقیم با مجازات مندرج در حکم دادگاه دارد، به این شرح که:

• در صورتی که مجازات مندرج در حکم، از نوع مجازات سالب حیات یا سایر مجازات‌های بدنی یا قلع و قمع بنا باشد، بلافاصله با وصول تقاضای اعاده‌دادرسی و قبل از اتخاذ تصمیم دربارهٔ تقاضا (قبل از صدور قرار تجویز یا رد اعاده‌ دادرسی) دستور توقت اجرای حکم صادر می‌گردد؛
• در سایر موارد، چنانچه قرار تجویز اعاده‌ دادرسی صادر شده باشد، اجرای حکم تا صدور حکم مجدد به تعویق می‌افتد و چنانچه از محکوم‌علیه تأمین اخذ نشده یا تأمین منتفی شده باشد، دادگاهی که پس از تجویز اعاده‌ دادرسی به موضوع رسیدگی می‌کند، تأمین لازم را اخذ می‌نماید.

همچنین بعد از صدور قرار قبولی اعاده‌ دادرسی، در صورتی که ادلهٔ اقامه‌شده از نظر دادگاه قوی باشد، فوراً قرار توقف آثار و تبعات حکم اولی نیز صادر می‌گرددکه این قرار، متفاوت از قرار توقف اجرای حکم می‌باشد.

نقض یا تایید دادنامه

پس از صدور قبولی اعاده دادرسی ، دادگاه رسیدگی کننده به ماهیت دعوا ، اگر درخواست اعاده‌دادرسی را وارد تشخیص دهد، دادنامه مورد اعاده‌ دادرسی را نقض و حکم به نفع متقاضی صادر مینماید. اما چنانچه درخواست را وارد تشخیص ندهد، حکم تأیید دادنامه مورد اعاده‌دادرسی را صادر خواهد نمود.

اعتراض به رای

محکوم‌علیه در صورت اعتراض بابر قانون امکان اعتراض به رای صادره را خواهد داشت.